Gìn giữ bản sắc dân tộc
Đến bản Cát Cát, phường Sa Pa, tỉnh Lào Cai, có thể thấy rất nhiều NCT là những nghệ nhân giàu kinh nghiệm truyền dạy lại cho thế hệ trẻ các kỹ thuật, bí quyết dệt thổ cẩm của người Mông. Bà Giàng Thị Lý, 65 tuổi, là một ví dụ. Bà Lý cho biết, tại các buổi truyền dạy cho lớp trẻ, có rất nhiều khách du lịch, họ ngạc nhiên khi thấy những đôi tay thoăn thoắt đưa đi đưa lại của những nghệ nhân già bên những sợi chỉ nhiều màu sắc, rồi họ quan sát cách lớp trẻ học theo. Khách đến đây không chỉ đơn thuần ngắm cảnh, họ còn muốn nghe những câu chuyện, muốn tìm hiểu về cuộc sống của chúng tôi.
Thông qua những lời giới thiệu mộc mạc, những cử chỉ thân thiện, những nghệ nhân già không chỉ trình diễn nghề mà còn truyền tải những câu chuyện về văn hóa, phong tục, tập quán của dân tộc mình. Đây là cách truyền đạt văn hóa hiệu quả nhất, giúp du khách không chỉ thấy mà còn cảm nhận được bản sắc Mông.
 |
| Bà Giàng Thị Lý dệt khăn thổ cẩm. |
Thay vì chỉ trưng bày sản phẩm, việc du khách được trực tiếp quan sát các nghệ nhân làm nghề ngay tại nhà mình, trong không gian sống quen thuộc, đã tạo ra một trải nghiệm du lịch vô cùng chân thực và gần gũi. Du khách có thể cảm nhận nhịp sống chậm rãi, mộc mạc của bản làng và hiểu sâu sắc hơn về quá trình làm ra những sản phẩm thủ công tinh xảo.
Có thể thấy, sự quan tâm của du khách và nguồn thu nhập từ việc bán sản phẩm thủ công của NCT đã tạo động lực lớn để họ tiếp tục gắn bó với nghề. Điều này giúp nghề dệt, thêu của người Mông ở Cát Cát không bị mai một mà còn được gìn giữ, phát triển bền vững. Bên cạnh đó, việc được tham gia vào hoạt động du lịch, được du khách quan tâm và trân trọng những sản phẩm do mình làm ra đã giúp NCT cảm thấy có ích, vui vẻ và tự hào hơn về bản thân, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống tinh thần và vật chất.
Theo các nhà nghiên cứu văn hóa, việc gìn giữ, phát triển nghề thủ công truyền thống của đồng bào dân tộc vùng Tây Bắc không chỉ có giá trị về kinh tế, mang lại thu nhập cho bà con, mà còn là một trong những yếu tố rất quan trọng để gìn giữ văn hóa dân tộc. Bởi lẽ, ở mỗi ngành nghề thủ công khác nhau, đều tích lũy một hệ thống tri thức rất khác nhau. Từ một mẫu thêu, từ cách dệt thổ cẩm, cách tạo ra các màu sắc, hoặc cách để tạo ra các sản phẩm... của mỗi một dân tộc tuy khác nhau, nhưng đó đều là những tri thức dân gian, là tri thức về vật chất nhưng mang tính văn hóa, cần phải giữ gìn.
Kết nối quá khứ với hiện tại qua du lịch sinh thái
Không chỉ là người gìn giữ, NCT còn là cầu nối quan trọng đưa du khách đến gần hơn với văn hóa và thiên nhiên bản địa. Trong bối cảnh du lịch trải nghiệm, du lịch cộng đồng lên ngôi, vai trò của NCT càng trở nên nổi bật.
Tại các bản làng vùng cao Tây Bắc, nhiều gia đình do NCT đứng đầu đã mở rộng nhà sàn để đón khách. Họ là người trực tiếp chuẩn bị phòng nghỉ, nấu ăn, trò chuyện và tạo không khí thân thiện, gần gũi với du khách – yếu tố khiến du khách quốc tế đặc biệt yêu thích. Gia đình ông Nguyễn Văn Sơn, 68 tuổi, ở phường Mộc Châu, tỉnh Sơn La mở homestay từ năm 2014. Ban đầu chỉ có 5 phòng khép kín và 1 nhà sàn (phục vụ cho khách tập thể) nhưng nhận thấy nhu cầu của khách du lịch ngày càng đông, nên gia đình ông quyết định tăng thêm gấp đôi số phòng. Ấy vậy mà homestay nhà ông lúc nào cũng kín khách, kể cả những ngày đầu tuần.
|
| Nhà sàn ở Mộc Châu. |
Ông Sơn không chỉ phụ giúp con cháu quản lý homestay mà ông còn là đầu bếp chính. Trong thực đơn của ông, ngoài mấy vò rượu cần lúc nào cũng có sẵn thì luôn có đặc sản của người Mường là cơm lam, rau rừng và thịt trâu nấu lá lồm mà khách du lịch rất khoái.
Ngoài ông Sơn, hai người em trai của ông cùng tham gia quản lý homestay còn là những hướng dẫn viên không chuyên nhưng vô cùng giàu kinh nghiệm. Họ dẫn dắt du khách đi thăm rừng, thăm bản, chỉ cho du khách những loại cây thuốc quý, kể về truyền thuyết của bản làng. Bằng những câu chuyện mộc mạc, chân thật, họ giúp du khách hiểu sâu sắc hơn về mối quan hệ hòa hợp giữa con người và tự nhiên, về lối sống bền vững của đồng bào dân tộc…
Có thể thấy, sự hiện diện của NCT không chỉ tạo ra nét riêng cho điểm đến, mà còn giúp gắn kết cộng đồng và duy trì nếp sống văn hóa lâu đời. Sự tham gia của NCT trong phát triển du lịch không chỉ là một biểu hiện của lối sống tích cực, mà còn góp phần khẳng định vai trò, vị thế của họ trong xã hội hiện đại. Qua những câu chuyện, lời dạy, kỹ năng sống và lòng yêu quê hương của họ, thế hệ trẻ có thể hiểu rõ hơn về giá trị cội nguồn, từ đó có ý thức gìn giữ và phát triển du lịch một cách bền vững. Đây chính là cách để kết nối quá khứ - hiện tại - tương lai một cách bền vững và đầy nhân văn.
Nhìn chung, việc tạo điều kiện để NCT tiếp tục cống hiến, truyền dạy kinh nghiệm và tham gia vào các hoạt động du lịch sinh thái không chỉ là trách nhiệm mà còn là một chiến lược phát triển thông minh. Bởi, sự am hiểu, kinh nghiệm và tâm huyết của họ là yếu tố then chốt để bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời tạo ra những sản phẩm du lịch độc đáo, thu hút và bền vững…
