Đời sống 20/12/2025 09:00
Theo nhiều NCT, làng Thạch Kim được hình thành từ khoảng thế kỉ XIII - XIV. Từ thuở lập làng, người dân nơi đây đã gắn bó với biển cả, mưu sinh chủ yếu bằng nghề đánh bắt hải sản. Để bảo quản cá thơm ngon và kéo dài thời gian hơn, nghề nướng cá cũng manh nha từ đó, ban đầu chỉ là cách bảo quản, tiêu thụ hải sản sau mỗi chuyến ra khơi, rồi dần dần trở thành nghề phụ mang lại nguồn thu nhập đáng kể cho nhiều gia đình.
Để nghề cá nướng tồn tại xuyên suốt hàng chục năm, không thể chỉ dựa vào may rủi mà đòi hỏi kinh nghiệm, sự cẩn trọng và chữ tâm của người làm nghề. Những NCT trong làng đều chung một quan niệm: Cá nướng ngon trước hết phải là cá tươi, sạch, cá chỉ được nướng bằng than củi, tuyệt đối không cho gia vị hay phụ phẩm. Cá nướng đến khi thân chín vàng đều, vảy hơi cháy sém, mỡ cá chảy ra, tỏa mùi thơm ngào ngạt là đạt yêu cầu.
 |
Gần 40 năm gắn bó với nghề nướng cá, bà Trần Thị Sáu, 65 tuổi, ở thôn Long Hải, xã Lộc Hà cho rằng, để có mẻ cá ngon, người làm nghề phải chấp nhận thức khuya, dậy sớm, đông cũng như Hè. Từ 2 - 3 giờ sáng, bà đã phải quăng quật khắp cảng cá Cửa Sót để lựa được nguồn cá tươi như ý.
Nghề nướng cá tuy không khó, nhưng người làm phải có kinh nghiệm giữ mức lửa vừa phải. Trong lúc nướng phải liên tục lật trở đều tay thì cá mới thơm ngon. Nghề này không cho phép làm gian dối, đã theo nghề thì phải chịu khó, không quản ngại sớm hôm.
Cá nướng ở Thạch Kim có nhiều loại với đủ kích cỡ như cá thu, cá nục hoa, cá nục chuối, cá bạc má, cá trích, cá cơm, cá đục, cá chim biển… được đánh bắt từ vùng biển ở các tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Trị. Cá sau khi nhập về sẽ được rửa sạch, xếp lên kệ cho ráo nước. Ngày Hè khô thoáng, chỉ cần hong khoảng 1 giờ; trong khi mùa đông giá rét, tiết trời ẩm ướt phải mất từ 2 - 3 giờ.
Theo những NCT có kinh nghiệm trong nghề nướng cá, công đoạn hong cá tuy đơn giản nhưng rất quan trọng. Cá được hong khô bề mặt sẽ nướng nhanh hơn, không bị dính vào vỉ, màu sắc bắt mắt và giữ được hương vị đặc trưng. Chỉ cần sơ suất một chút thôi cũng có thể làm hỏng cả mẻ cá.
Dù vất vả, phải làm việc thường xuyên trong khói than và mùi cá nướng, nhưng nhờ kiên trì bám nghề, nhiều gia đình ở làng Thạch Kim đã tích góp được vốn liếng, từng bước ổn định cuộc sống. Với nhiều phụ nữ cao tuổi, nghề nướng cá không chỉ mang lại thu nhập mà còn giúp họ chủ động lo toan gia đình, tạo điều kiện cho con cái học hành.
 |
Xã hội ngày càng phát triển, thế hệ trẻ có nhiều lựa chọn trong công việc thì nghề đi biển đánh bắt hải sản và các nghề nghiệp phụ trợ không còn nhiều người lựa chọn. Hiện nhiều lao động trẻ ở xã Lộc Hà để có thu nhập cao đã lựa chọn đi xuất khẩu lao động, đi làm việc ở các khu công nghiệp nên nghề nướng cá truyền thống ở Thạch Kim chỉ còn những phụ nữ cao tuổi, và đang đối mặt với rất nhiều khó khăn.
Theo bà Nguyễn Thị Bình, 63 tuổi, xã Lộc Hà, giá bán cá nướng chỉ dao động trong phạm vi nhất định, trong khi giá nguyên liệu, chi phí thuê nhân công ngày càng tăng. Đặc biệt, lực lượng lao động theo nghề hiện nay chủ yếu đều đã cao tuổi, lớp trẻ thì không còn mặn mà.
Từ năm 2018, khu vực nướng cá tập trung trong cụm công nghiệp chế biến hải sản Thạch Kim được đầu tư xây dựng trên diện tích hàng ngàn mét vuông. Các hộ dân chuyển vào làm nghề tập trung, hệ thống lò nướng được đầu tư bài bản, góp phần khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường. Dù vậy, điều kiện làm việc được cải thiện vẫn chưa đủ sức níu chân người trẻ.
Tay thoăn thoắt trở từng con cá trên bếp than hồng, bà Lương Thị Lý, 61 tuổi, tâm sự: “Nghề này vất vả, người lúc nào cũng lấm lem than khói, thu nhập trung bình chỉ khoảng 300 nghìn đồng mỗi ngày nên giờ ít người theo. Chúng tôi đã gắn bó mấy chục năm, hiện muốn chuyển đổi nghề cũng rất khó nên vẫn phải bám nghề để kiếm sống. Con cháu bây giờ đa phần đi làm ăn xa, không ai theo nghề của cha mẹ”.
Theo ông Từ Đức Bé, chuyên viên Phòng Kinh tế xã Lộc Hà, hiện làng nghề nướng cá Thạch Kim chỉ còn khoảng 30 người theo nghề, chủ yếu đều trên 50 tuổi. Trong khi xã hội phát triển, thị trường lao động đa dạng, người trẻ có nhiều lựa chọn hơn, việc duy trì làng nghề nướng cá truyền thống đang là vấn đề nan giải với địa phương.
Dẫu còn nhiều gian nan, nhưng hình ảnh những NCT làng biển Thạch Kim lặng lẽ đứng bên bếp than hồng, kiên nhẫn trở từng con cá, vẫn là minh chứng sinh động cho tinh thần lao động bền bỉ và trách nhiệm gìn giữ nghề truyền thống. Họ không chỉ làm kinh tế mà còn âm thầm giữ gìn một nét văn hóa ẩm thực đặc trưng của quê hương Hà Tĩnh.
