Người giải mã văn hóa truyền thống người Giáy

Kì 1: Người Giáy ở Tả Van

Ông Sần Cháng, sinh năm 1943, dân tộc Giáy ở bản Tả Van Giáy 1, xã Tả Van, thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai, nguyên Giám đốc Sở Văn hóa - Thông tin tỉnh Lào Cai đã nghỉ hưu. Ông là người am hiểu sâu sắc và có nhiều công trình nghiên cứu về phong tục tập quán văn hóa của dân tộc mình. Thật may mắn khi tôi được ông kể cho nghe những câu chuyện lí thú về chủ đề này…

Những cái riêng trong “Đường quành lớn”

Xã Tả Van nằm cách thị xã Sa Pa 9km, với khoảng 4.000 nhân khẩu thuộc 3 dân tộc Dao, Mông và Giáy cùng sinh sống. Tả Van theo tiếng địa phương nghĩa là “Đường quành lớn” hoặc “Vòng cung lớn”. Tên gọi này có lẽ bắt nguồn từ địa hình vòng cung của xã ôm lấy thung lũng Mường Hoa với những ruộng bậc thang uốn lượn bên dòng suối trong vắt.

Trong cộng đồng 54 dân tộc Việt Nam, dân tộc Giáy (còn có tên gọi khác là Nhắng, Dắng, Pâu Thìn, Pù Nà, Cùi Chu hay Xạ) có dân số 62.977 người (Tổng điều tra dân số năm 2015) phân bố chủ yếu ở Lào Cai, Hà Giang, Lai Châu và Yên Bái. Dân tộc Giáy nói tiếng Giáy - một ngôn ngữ thuộc ngữ chi Thái trong hệ ngôn ngữ Tai - Ka đai (Tày - Thái).

4805 sss
Ông Sần Cháng và vợ là bà Vàng Thị Nòn

Ông Sần Cháng cho biết, phong tục tập quán của người Giáy có nhiều nét gần gũi với người Kinh, người Tày, người Thái. Các lễ, tết cổ truyền như Nguyên đán, Thanh Minh, Đoan Ngọ, Rằm tháng 7… và các ngày tiết trong năm đều tính theo âm lịch. Tuy nhiên, người Giáy cũng có nhiều phong tục tập quán riêng và theo từng địa bàn cư trú.

Về trang phục truyền thống, phụ nữ Giáy ngày xưa mặc quần vải lụa, sa tanh màu đen. Áo nhiều màu nhưng không có màu trắng, cài khuy vải hoặc khuy bạc ở nách bên phải. Cổ đứng, viền vải khác màu ở vạt cài khuy, viền tay áo. Ngày nay, phụ nữ Giáy mặc áo có các đường viền cổ, viền tay, viền tà áo với nhiều loại màu và phân biệt giữa già với trẻ. Đường viền to dành cho người già, đường viền nhỏ dành cho người trẻ. Trang phục của nam giới đơn giản. Nam mặc quần vải bông, áo ngắn màu đen, cài khuy vải trước ngực, đầu đội khăn vải bông nhuộm chàm…

Nói chung, theo ông Sần Cháng, phong tục tập quán, bản sắc văn hóa của người Giáy thì nhiều lắm. Chỉ riêng từ ngày nghỉ hưu, ông viết cả chục đầu sách mà vẫn chưa nói được hết. Với tôi là nhà báo của Tạp chí Người cao tuổi (NCT) và thời gian có hạn thì chỉ có thể nói vài nét liên quan đến NCT thôi.

Chiếc vòng “bù cạn”

Sự tôn trọng NCT của người Giáy thể hiện rõ ngay từ những lễ hội truyền thống. Điển hình như vào ngày Thìn tháng Giêng âm lịch hằng năm, người Giáy ở Tả Van tổ chức Lễ hội Roòng Poọc (xuống đồng) để cầu mùa màng tươi tốt. Sau phần lễ, những người già uy tín trong bản được thầy cúng đưa quả còn để ném vòng Nhật Nguyệt. Khi vòng được ném thủng thì từng gia đình đến bàn thờ chính để thắp hương vái lạy thần linh, cầu may mắn cho gia đình, làng bản và tiến hành các cuộc thi, trò chơi dân gian.

Trong tập quán cưới xin, tục thách cưới xưa của người Giáy, nhà gái thường đòi nhà trai phải có nhiều lễ. Trong đó, lễ đầu tiên rất quan trọng là 1 - 2 tạ thóc để trả ơn sinh thành của bố mẹ cô dâu khi về già và 1 chiếc vòng tay “bù cạn” bằng bạc cho người mẹ (nếu là con rể cả thì phải thêm cỗ áo quan). Ông Sần Cháng giải thích, “bù cạn” là bù lại dòng sữa người mẹ đã cho con gái bú mớm đến cạn kiệt. Điều này thật ý nghĩa và có lẽ chỉ có ở phong tục của người Giáy.

Đối với người Giáy, NCT còn có vai trò rất quan trọng trong việc đặt tên cho trẻ sơ sinh. Trong lễ đặt tên, ông bà nội hoặc bác gái bế đứa trẻ ra vái trước bàn thờ để trình diện tổ tiên, thể hiện sự ra mắt một thế hệ mới và hướng về nguồn cội cha ông. Đến bữa ăn, bố mẹ đứa trẻ mang khay đựng 8 chén rượu màu đỏ, 1 bát hương, 1 bát gạo, trên bát gạo có một quả trứng gà đặt thẳng đứng đến mâm các cụ cao niên nhờ tìm tên đẹp đặt cho cháu. Cụ cao tuổi nhất được mời đặt tên đầu tiên. Cụ bốc một chút gạo thả lên quả trứng, nếu hạt gạo đậu lại tức là tên cụ đặt được thần linh chấp nhận. Nếu không thì khay lễ được chuyển sang cho cụ nhiều tuổi thứ 2, cho đến khi có hạt gạo đậu trên quả trứng thì tên của cháu nhỏ mới được đặt xong.

Như vậy, việc đặt tên cho trẻ phải do NCT đặt chứ không phải do bố mẹ đứa trẻ. Điều này thể hiện sự chuyển giao nối tiếp thế hệ già - trẻ, nền nếp và trật tự trong dòng tộc. Đây cũng là một điều thú vị về ý thức tôn trọng người già mà không phải dân tộc nào cũng có (còn nữa)

Bài và ảnh Văn Minh
Ý kiến bạn đọc

* Vui lòng gõ tiếng Việt có dấu

Cùng chuyên mục

Sáng mãi đạo lí  “Uống nước nhớ nguồn”, “Đền ơn đáp nghĩa”

Sáng mãi đạo lí “Uống nước nhớ nguồn”, “Đền ơn đáp nghĩa”

“Uống nước nhớ nguồn”, “Đền ơn đáp nghĩa” là trách nhiệm, đạo lí và nét đẹp nhân văn của dân tộc Việt Nam. Đây là dịp tri ân những anh hùng, liệt sĩ, người có công trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, theo tâm nguyện và chỉ dẫn của Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Phản bác luận điệu xuyên tạc nghị quyết về phát triển kinh tế tư nhân của Đảng

Phản bác luận điệu xuyên tạc nghị quyết về phát triển kinh tế tư nhân của Đảng

Gần 40 năm đổi mới, khu vực kinh tế tư nhân ở Việt Nam đã phát triển mạnh mẽ, đóng góp to lớn vào GDP, giải quyết việc làm, thúc đẩy tăng trưởng, đổi mới sáng tạo và hội nhập kinh tế quốc tế. Tuy nhiên, các thế lực thù địch đã đưa ra những luận điệu xuyên tạc, bóp méo chủ trương phát triển kinh tế tư nhân, cho rằng Đảng Cộng sản Việt Nam “thừa nhận sự thất bại của kinh tế Nhà nước” và “đang hướng lái theo chủ nghĩa tư bản”.
Tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh là “tài sản” vô giá của dân tộc ta

Tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh là “tài sản” vô giá của dân tộc ta

Ngày 15/6/2016, Bộ Chính trị ban hành Chỉ thị 05-CT/TW về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Chỉ thị nêu rõ: “Toàn Đảng, toàn dân, toàn quân tiếp tục đẩy mạnh việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”.
Những chủ bút đầu tiên của các tờ báo cách mạng Việt Nam

Những chủ bút đầu tiên của các tờ báo cách mạng Việt Nam

Trong quá trình đấu tranh giành độc lập dân tộc, Đảng ta đã sử dụng báo chí như một thứ vũ khí sắc bén và lợi hại để đấu tranh với kẻ thù xâm lược. Những tờ báo cách mạng đã góp phần đưa sự nghiệp cách mạng nước ta đi hết thắng lợi nầy đến thắng lợi khác. Nhân kỉ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 – 21/6/2025), chúng ta cùng nhìn lại chặng đường hình thành và phát triển các tờ báo tiền thân của Đảng...
Duyên nợ với nghề báo bắt đầu từ... thơ

Duyên nợ với nghề báo bắt đầu từ... thơ

Nhà thơ Tố Hữu đã dịch bài thơ “Đợi anh về” của nhà thơ Konstantin Simonov vào năm 1947 và phổ biến rộng rãi tại Việt Nam. Nhưng không chỉ là nhà thơ nổi tiếng, Simonov còn là một phóng viên mặt trận ưu tú của đất nước Xô viết.

Tin khác

Kì vọng chọn đúng cán bộ đủ tầm cho chính quyền địa phương sau khi sắp xếp

Kì vọng chọn đúng cán bộ đủ tầm cho chính quyền địa phương sau khi sắp xếp
Việc sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính, chuyển sang mô hình chính quyền địa phương hai cấp (cấp tỉnh, cấp xã) từ ngày 1/7/2025, đòi hỏi cán bộ có năng lực vượt trội, trách nhiệm cao, tư duy đột phá và sáng tạo.

Vững tiến tăng tốc vào kỉ nguyên vươn mình của dân tộc

Vững tiến tăng tốc vào kỉ nguyên vươn mình của dân tộc
Trong các bài viết, phát biểu tại các diễn đàn, hội nghị trong nước và quốc tế gần đây, Tổng Bí thư Tô Lâm luôn nhấn mạnh đến kỉ nguyên mới - kỉ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam. Thế nhưng, các thế lực thù địch đã công kích, xuyên tạc, chống phá...

Thi đua là động lực phát triển và xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa

Thi đua là động lực phát triển và xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa
Ngày 11/6/1948, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ra “Lời kêu gọi thi đua ái quốc”. Lời kêu gọi này của Người đã được toàn dân hưởng ứng, tạo thành một sức mạnh to lớn để dân tộc ta vượt qua những khó khăn và giành thắng lợi trong sự nghiệp kháng chiến, kiến quốc.

Cần, kiệm, liêm, chính để xây dựng chủ nghĩa xã hội

Cần, kiệm, liêm, chính để xây dựng chủ nghĩa xã hội
Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: “Muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội thì phải bồi dưỡng con người xã hội chủ nghĩa. Con người xã hội chủ nghĩa là con người có đạo đức, cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư, một lòng một dạ phục vụ Nhân dân, phục vụ cách mạng”. Trong bài “Bác vẫn cùng chúng cháu hành quân”, Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh: “Những phẩm chất “cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư” mà Người dạy không chỉ là lí tưởng để mỗi cán bộ, đảng viên noi theo mà còn trở thành chuẩn mực cho mọi người hướng tới”.

Những căn cứ khoa học nghiên cứu 3 ngôi mộ cổ ở Tam Kỳ

Những căn cứ khoa học nghiên cứu 3 ngôi mộ cổ ở Tam Kỳ
Bài 3: Giải mã mộ Giày Thầy Lánh, mộ 1856 Phan Thị, mộ 1850 là mộ vợ chồng thay tên đổi họ, chờ kết quả khảo cổ

Người cao tuổi mãi là cây đại thụ dựng xây cơ đồ dân tộc cường thịnh

Người cao tuổi mãi là cây đại thụ dựng xây cơ đồ dân tộc cường thịnh
Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh là bản thiên anh hùng ca bất diệt cho ý chí tự lực, tự cường dân tộc, trọn cuộc đời hiến dâng cả tuổi thanh xuân và tuổi già cho Tổ quốc và Nhân dân.

Tình trạng lạm dụng NCT

Tình trạng lạm dụng NCT
Các loại lạm dụng NCT thường gặp bao gồm lạm dụng về thể chất, lạm dụng về tâm lí và lạm dụng về tài chính. Mỗi loại lạm dụng NCT có thể là cố ý hoặc vô ý. Lạm dụng thể chất là việc sử dụng vũ lực dẫn tới tổn thương hoặc khó chịu về thể chất hoặc tâm lí.

Những căn cứ khoa học nghiên cứu 3 ngôi mộ cổ ở Tam Kỳ

Những căn cứ khoa học nghiên cứu 3 ngôi mộ cổ ở Tam Kỳ
Bài 2: Mộ 1850 là hài cốt người phụ nữ cải táng từ miền Bắc, xác định mối quan hệ mộ vợ chồng của nữ sĩ Hồ Xuân Hương

Những căn cứ khoa học nghiên cứu 3 ngôi mộ cổ ở Tam Kỳ

Những căn cứ khoa học nghiên cứu 3 ngôi mộ cổ ở Tam Kỳ
Bài 1: Xác định mối quan hệ mộ vợ chồng của nữ sĩ Hồ Xuân Hương

Vài suy nghĩ về Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá hiện nay

Vài suy nghĩ về Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá hiện nay
Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá có hiệu lực thi hành đã 13 năm (2012-2025). Tuy vậy hiệu quả của nó rất khiêm tốn. Thuốc lá vẫn bán tràn lan, người hút thuốc nơi công cộng kể cả trẻ em, học sinh phổ thông vẫn xảy ra. Các bệnh tật liên quan tới thuốc lá vẫn làm cho hàng chục triệu người khác bị ảnh hưởng.

Kì vọng chọn đúng cán bộ đủ tầm cho chính quyền địa phương 2 cấp

Kì vọng chọn đúng cán bộ đủ tầm cho chính quyền địa phương 2 cấp
Việc sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính, chuyển sang mô hình chính quyền địa phương 2 cấp (cấp tỉnh, cấp xã) từ ngày 1/7/2025, đòi hỏi cán bộ có năng lực vượt trội, trách nhiệm cao, tư duy đột phá và sáng tạo.

Rào cản trong tiến hành các cuộc cách mạng

Rào cản trong tiến hành các cuộc cách mạng
Bài 5: Trọng trách người đứng đầu trong thời điểm độ trễ của pháp luật

Cảnh giác với những luận điệu chống phá chủ trương tinh gọn tổ chức bộ máy

Cảnh giác với những luận điệu chống phá chủ trương tinh gọn tổ chức bộ máy
Tinh gọn tổ chức bộ máy là chủ trương đúng đắn của Đảng, Nhà nước, đang được thực hiện quyết liệt, đồng bộ, bước đầu mang lại hiệu quả tích cực. Tuy nhiên, lợi dụng vấn đề này, các thế lực thù địch liên tục đưa ra những luận điệu xuyên tạc, thông tin giả chống phá Đảng, Nhà nước, gây hoang mang, chia rẽ dư luận...

Tư tưởng Hồ Chí Minh về bảo vệ môi trường và ý nghĩa trong phát triển bền vững giai đoạn hiện nay

Tư tưởng Hồ Chí Minh về bảo vệ môi trường và ý nghĩa trong phát triển bền vững giai đoạn hiện nay
Chủ tịch Hồ Chí Minh là tấm gương tiêu biểu trong bảo vệ môi trường. Suốt cuộc đời hoạt động cách mạng, Người luôn nhấn mạnh tầm quan trọng của việc chăm lo môi trường sống và thường xuyên kêu gọi Nhân dân gìn giữ thiên nhiên để “con đường từ chủ nghĩa xã hội đến chủ nghĩa cộng sản thêm xanh tươi”.

Tư tưởng Hồ Chí Minh - những khát vọng của dân tộc

Tư tưởng Hồ Chí Minh - những khát vọng của dân tộc
Hình ảnh “Anh hùng giải phóng dân tộc” và “Danh nhân văn hóa” đã hòa quyện tạo nên một nét riêng độc đáo ở Hồ Chí Minh không chỉ trong quá khứ, mà đang sống với hiện tại và sẽ tiếp tục tỏa sáng trong nền văn hóa tương lai.
Xem thêm
Phiên bản di động