Cuối năm 1946, xã Hòa Bình bị giặc Pháp chiếm đóng. Chúng ra sức bình định, lập thôn, ấp, hội tề, xây dựng mạng lưới tay sai, điên cuồng đàn áp, chống phá cách mạng. Hồi ấy, chi bộ xã Hòa Bình do đồng chí Trần Ngọc Hiên làm Bí thư, lãnh đạo Nhân dân ủng hộ cách mạng, thực hiện tốt chủ trương tiêu thổ kháng chiến. Sau khi đồng chí Hiên hi sinh, chi bộ xã Hòa Bình đổi tên là chi bộ Trần Ngọc Hiên. Thời kì này nổi lên tấm gương của đồng chí Phạm Nhỏ, kiên cường chiến đấu và anh dũng hi sinh cho sự nghiệp cách mạng. Đến năm 1951, con gái của đồng chí Phạm Nhỏ tên là Phạm Thị Biên đã làm rạng rỡ quê hương bằng chiến công thiêu hủy kho xăng dầu hơn 2 triệu lít của giặc Pháp.
Chi bộ Trần Ngọc Hiên tổ chức chỉ đạo nhiều trận đánh trừ gian diệt ác. Đình Nại Nam ở Hòa Cường, đình Chánh ở Khuê Trung là những địa điểm tổ chức mít tinh quần chúng, làm lễ kết nạp đảng viên. Các cuộc tập kích đồn bốt địch ở nội thành, phá hủy nhiều xe quân sự, khí tài, tiêu diệt hàng tiểu đội quân lê dương đều xuất phát từ Khu Nam và có du kích Khu Nam làm nhiệm vụ trinh sát, dẫn đường. Đặc biệt, các tầng lớp thanh niên ở Khu Nam liên tục tòng quân, tham gia bộ đội, công an và các tổ chức dân chính ngày càng đông.
Chụp ảnh lưu niệm tại buổi Họp mặt truyền thống.
Đầu năm 1954, giặc Pháp bị thua to và co cụm về cố thủ ở các thành phố. Nhân dân Khu Nam càng nêu cao tinh thần tiến công địch, liên tiếp tổ chức các cuộc mít tinh, biểu tình ủng hộ Hiệp định Giơ-ne-vơ cho đến ngày đình chiến.Đất nước tạm thời bị chia cắt. Khu Nam Đà Nẵng cùng với cả miền Nam, Nhân dân Khu Nam lại bước vào một cuộc chiến đấu mới vô cùng gian khổ và quyết liệt. Chính quyền độc tài Ngô Đình Diệm lê máy chém đi khắp miền Nam, gieo biết bao đau thương, tang tóc. Trong những ngày đen tối ấy, từ Khu Nam lại tỏa sáng những tấm gương kiên cường bất khuất như gia đình ông Năm Nhộn, gia đình ông Kiểm, gia đình bà Phiên ở Cồn Hàu; ông Năm Huề, bà Năm Bông, chị Kỳ ở Khuê Trung. Nhiều quần chúng trung kiên nuôi giấu cán bộ cách mạng bằng cả tấm lòng tin yêu, son sắt. Nhiều cơ sở ở Nại Nam, Quy Mỹ, Lỗ Sài khôn khéo đào hầm bí mật, nuôi giấu cán bộ, chiến sĩ, tạo thành vùng căn cứ lõm ngay trong lòng địch.
Sau những trận ta tập kích vào sân bay Đà Nẵng, sân bay Nước Mặn và nhiều mục tiêu khác trong sào huyệt quân thù, phong trào cách mạng ở Khu Nam hồi phục nhanh chóng. Tấm gương mẹ Bùi Thị Lý ở Hòa Cường - một chiến sĩ giao liên hợp pháp trong suốt thời kì chống Mỹ dùng chiếc thúng hai đáy, chiếc mủng hai mê để chuyển công văn, lựu đạn, súng ngắn phục vụ cách mạng. Nhiều anh em hành nghề chạy xe vận tải để làm kinh tài cho cách mạng. Không ít người làm công chức trong các cơ quan địch nhưng lại là những đầu mối giao liên của ta. Nhiều người giả làm việc trong hội đồng hương chính của địch, khôn khéo làm hạn chế tổn thất cho cách mạng…
Ông Nguyễn Văn Lợi, 68 tuổi, ở phường Khuê Trung (quận Cẩm Lệ), cựu Đội trưởng Đội 3 Biệt động thành Đà Nẵng, trực tiếp nổ súng tiêu diệt tên cảnh sát trưởng xã Hòa Cường năm 1968, sau đó bị địch bắt tù đày nhiều năm liền, cho biết: Riêng trong cuộc Tổng tấn công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968, lực lượng quần chúng ở Khu Nam ủng hộ hàng trăm chiếc thuyền và tự nguyện chèo thuyền đưa bộ đội vượt sông Cẩm Lệ, tiến vào thành phố. Còn trong mùa Xuân Đại Thắng 1975, Khu Nam là địa bàn khởi nghĩa sớm nhất ở nội thành Đà Nẵng, lúc 6 giờ 15 phút ngày 29/3/1975, lực lượng tại chỗ xông vào chiếm các cơ quan, đồn bốt địch ngay từ sáng sớm.
“Chúng ta cũng không bao giờ quên những gia đình cơ sở và đồng bào đã cưu mang, che chở chúng ta trong những tháng năm kháng chiến”, ông Nguyễn Thành, Phó Trưởng ban liên lạc Những người kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ Khu Nam Đà Nẵng nhấn mạnh
Bài và ảnh Lê Văn Thơm
