 |
| Bà Nguyễn Thị San người lưu giữ và phát huy nghề dệt truyền thống. Ảnh: Xuân Hiền |
Sinh ra, lớn lên trong gia đình truyền thống của đồng bào Tày xã Nghĩa Đô, từ nhỏ bà Nguyễn Thị San đã nghe quen tiếng kẽo kẹt thoi đưa khung cửi; được các bà, các mẹ trong thôn, bản dạy cách nhuộm, dệt vải, thêu hoa. Với đôi bàn tay khéo léo, chăm chỉ, ở tuổi 13 – 14, bà San đã dệt được những tấm vải hoa chăn, hoa gối đẹp mắt. Ban đầu bà chỉ dệt cho gia đình dùng, tuy nhiên do số lượng người dệt trong bản giảm dần nên bà dệt thêm bán cho người dân trong thôn bản và du khách thập phương.
Bà San chia sẻ: “Dệt thổ cẩm là nghề truyền thống, hầu như đã “ngấm vào máu thịt’’ trong tôi từ thủa thiếu thời... Theo phong tục, tập quán của đồng bào dân tộc Tày, người con gái trước khi về nhà chồng phải mang theo chăn, gối, đệm, bởi vậy ngay khi lớn lên các thôn nữ ở đây được những người lớn tuổi truyền dạy cho nghề dệt. Do đó, hầu hết người con gái Tày nào cũng biết nghề dệt thổ cẩm và tự bao giờ đã trở thành một nét văn hóa riêng, tồn tại qua bao thế hệ. Hình ảnh người phụ nữ miệt mài bên khung dệt tạo ra những sản phẩm thổ cẩm nhiều màu sắc, đẹp mắt với nhiều công dụng như tấm đắp, váy, chăn ga, túi xách, những đồ dùng trang trí… và đến công việc lấy bông làm sợi và nhuộm màu, se chỉ đều không qua sử dụng máy móc mà chỉ thao tác bằng tay, chính là nét riêng của người Tày...”.
Tuy nhiên, những năm gần đây, đời sống kinh tế đã khá hơn nên bà con trong bản dần thay những sản phẩm thổ cẩm truyền thống bằng những bộ trang phục hiện đại. Người trẻ không còn nhiệt tình với khung cửi, dệt thêu thổ cẩm; người biết, giữ nghề dệt thổ cẩm truyền thống đến giờ không còn nhiều, điều này làm cho bà San rất trăn trở, suy nghĩ.
Đứng trước nguy cơ đang bị lãng quên của nghề dệt thổ cẩm truyền thống, bà San đã tích cực động viên, truyền dạy cho con cháu trong gia đình, trong thôn bản. Đồng thời, bà đứng ra vận động bà con thôn bản quyết tâm khôi phục nghề dệt truyền thống với mong muốn, vừa để con cháu sau này biết về văn hóa của đồng bào mình, vừa giúp người dân có thêm thu nhập. Được sự ủng hộ, hỗ trợ của chính quyền địa phương, năm 2021, Hợp tác xã (HTX) bảo tồn và phát huy nghề truyền thống, dệt thổ cẩm ở bản Nà Khương do bà San làm chủ nhiệm được thành lập, với 20 thành viên.
Theo bà San, kỹ thuật dệt truyền thống của người Tày ở Nghĩa Đô bao gồm các công đoạn như: Dàn sợi dọc, cài go tạo hoa văn, thao tác dệt vải... Trên các sản phẩm dệt thổ cẩm của người Tày không thể thiếu các loại hoa văn trang trí rất phong phú và đa dạng, không chỉ là sự kết hợp hài hoà giữa đường nét, màu sắc, hoa văn mà còn là bức tranh thật sống động về nét văn hóa của người Tày. Hơn nữa, khi dệt những hoa văn họa tiết trên thổ cẩm, mỗi sản phẩm làm ra không chỉ là công sức mà còn là tình cảm của những người dệt gửi gắm vào đó...
Bên cạnh đó, tất cả những họa tiết hoa văn với cách thể hiện đồng điệu đều có ý nghĩa riêng của chúng. Hầu hết, nó liên quan đến tư duy của cộng đồng người Tày về cuộc sống, thế giới và những kinh nghiệm được đúc kết, trải nghiệm qua bao đời. Nhiều hoa văn được truyền qua nhiều thế hệ bởi những câu chuyện, trường ca… có liên quan đến nguồn gốc, phong tục của người dân tộc Tày. Chúng được thể hiện trên thổ cẩm với những nét tinh tế, sắc sảo qua sự khéo léo của mỗi nghệ nhân dệt…
Để đa dạng hóa sản phẩm thổ cẩm, bà San và các thành viên trong HTX đã tích cực tìm hiểu, nghiên cứu và sáng tạo ra mẫu mã, hoa văn mới, từ đó, tạo niềm tin cho khách hàng và tăng lượng đầu ra cho sản phẩm. Nhờ vậy, những mặt hàng làm ra đáp ứng được thị hiếu, nhu cầu của mọi khách hàng khó tính.
Trao đổi với phóng viên, ông Đỗ Văn Lưu, Bí thư Đảng ủy xã Nghĩa Đô cho biết: “Trước đây nghề dệt thổ cẩm tại địa phương dần bị mai một. Đến năm 2014, tỉnh Lào Cai, huyện Bảo Yên đã triển khai thành công đề án “Khôi phục và phát triển nghề dệt thổ cẩm truyền thống của người dân tộc Tày bản Nà Khương”. Sau khi thành lập HTX, cùng với sự đóng góp của bà Nguyễn Thị San, nghề dệt thổ cẩm truyền thống ở bản Nà Khương đã từng bước được khôi phục và phát triển. Với sự tâm huyết, nhiệt tình, bà San không chỉ đưa sản phẩm ra các chợ phiên địa phương mà còn đem trưng bày ở nhiều hội chợ, triển lãm lớn trong và ngoài tỉnh. Qua đó, góp phần quảng bá hình ảnh đẹp về bản sắc văn hóa truyền thống dân tộc Tày ở xã Nghĩa Đô đến đông đảo du khách thập phương”.
