Nỗi lo sạt lở khi lũ về ở Đồng bằng sông Cửu Long

Tần suất sạt lở sẽ diễn ra nhiều

Thống kê của Sở Tài nguyên và Môi trường An Giang, 6 tháng đầu năm 2021, toàn tỉnh đã xảy ra 27 điểm sạt lở, sụt lún, rạn nứt đất bờ sông, kênh, rạch với chiều dài 1.568m, ước tính thiệt hại 13,2 tỉ đồng. Chỉ tính riêng trong tháng 6, toàn tỉnh xảy ra 7 vụ sạt lở, sụt lún đất bờ sông.

Nước lũ từ thượng nguồn sông Mê Kông đổ về từ tháng 6 đến tháng 11 hằng năm, do nền đất yếu, rất dễ bị xâm thực, bào mòn nhanh, gây sạt lở ở một số tỉnh đồng bằng sông Cửu Long. Nếu như năm 2002, tỉnh An Giang có 25 đoạn cảnh báo sạt lở thì đến năm 2020, tăng lên 53 đoạn với tổng chiều dài hơn 171/400km đường bờ, ảnh hưởng hơn 20.000 hộ dân, trong đó hơn 5.380 hộ phải di dời khẩn cấp.

Theo Sở Tài nguyên và Môi trường An Giang, nguyên nhân sạt lở chủ yếu do diễn biến thời tiết bất thường, tác động của quá trình biến đổi khí hậu và ảnh hưởng của các đập thủy điện trên sông Mê Kông gây thiếu bùn cát bồi lắng; yếu tố thủy lực, dòng chảy, hình thái dòng sông, cấu trúc địa chất bờ sông, vận động kiến tạo và hoạt động kinh tế - xã hội (ghe, tàu, khai thác cát, hoạt động xây dựng, vận tải hai bên bờ sông...).

Đồng Tháp cũng là tỉnh chịu nhiều tác động từ thượng nguồn sông Mê Kông. Qua rà soát, hiện toàn tỉnh có khoảng 3.900 hộ dân đang sinh sống trong vành đai sạt lở khẩn cấp cần phải di dời. Trong đó tập trung nhiều nhất ở huyện Hồng Ngự.

Để bảo đảm an toàn cho người dân, chính quyền tỉnh Đồng Tháp đã phê duyệt Dự án Phòng, chống sạt lở bờ sông để bảo vệ an toàn tài sản, tính mạng cho hơn 1.200 hộ dân dọc sông Cái Vừng, tại khu vực xã Phú Thuận A và xã Long Thuận, huyện Hồng Ngự, đồng thời bảo vệ tuyến giao thông huyết mạch liên xã và các cơ sở hạ tầng trong khu vực.

Sạt lỡ ở quốc lộ 91 đoạn qua huyện Châu Phú tỉnh An Giang.

Các giải pháp hạn chế tối đa thiệt hại

Theo nhận định của nhiều chuyên gia, để xử lí vấn đề sạt lở không thể cứ sạt lở xảy ra rồi lại bố trí kinh phí để xử lí thì nguồn lực sẽ không đáp ứng nổi. Cần ưu tiên tập trung xử lí những khu vực cảnh báo cực kì nguy hiểm, đông dân cư, trung tâm thương mại và khu quốc phòng, an ninh. Còn những khu vực khác phải kết hợp hài hòa giữa nạo vét khơi thông và chỉnh trị dòng chảy để hạn chế sạt lở. Về lâu dài, nên thay đổi tập quán sống ven sông của người dân. Cùng với đó, cần quy hoạch không gian, bố trí dân cư ở nơi xa sông, các công trình quan trọng không nên bố trí ven sông, đó mới chính là giải pháp căn cơ, lâu dài.

Theo Dự án Bố trí dân cư tỉnh Đồng Tháp giai đoạn 2021-2025: Các hộ dân sinh sống trong vành đai sạt lở khẩn cấp, phải di chuyển chỗ ở nhưng chưa có chỗ ở nào khác, hiện đang ở tạm, ở nhờ; các hộ dân di cư tự do khu vực biên giới tỉnh Đồng Tháp; các hộ dân thuộc đối tượng của Chương trình cụm, tuyến dân cư giai đoạn 2 chưa được bố trí ổn định chỗ ở. Dự án có tổng mức đầu tư 235,898 tỉ đồng. Thời gian thực hiện từ năm 2021 đến 2025…

Trước tình hình sạt lở ngày càng nghiêm trọng, chính quyền tỉnh An Giang đã triển khai kế hoạch phòng, chống sạt lở bờ sông đến năm 2030, nhằm chủ động quản lí, phòng, chống sạt lở bờ sông, kênh, rạch, tạo điều kiện ổn định và phát triển kinh tế - xã hội khu vực ven sông, kênh, rạch, bảo đảm quốc phòng - an ninh. Tỉnh An Giang phấn đấu đến năm 2023 cơ bản hoàn thành bản đồ về hiện trạng sạt lở, công trình phòng, chống sạt lở trên địa bàn. Nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo, giám sát sạt lở và quản lí bờ sông, lòng sông, giảm thiểu tác động làm gia tăng nguy cơ sạt lở. Các khu dân cư ven sông, kênh, rạch ở vùng có nguy cơ xảy ra sạt lở được cảnh báo kịp thời và được hướng dẫn kĩ năng ứng phó khi xảy ra sạt lở. Quản lí chặt chẽ việc xây dựng công trình, nhà cửa tại khu vực ven sông, kênh, rạch. Chủ động sắp xếp lại dân cư, di dời dân cư ra khỏi khu vực có nguy cơ xảy ra sạt lở bờ sông, kênh, rạch. Phấn đấu đến năm 2025, hoàn thành xử lí sạt lở tại các khu vực trọng điểm xung yếu ảnh hưởng trực tiếp đến khu dân cư tập trung, hệ thống đê điều (nhất là các tuyến đê cấp 3 đã được phân cấp), cơ sở hạ tầng thiết yếu vùng ven sông. Đến năm 2030, hoàn thành việc chỉnh trị ổn định dòng chảy tại một số phân lưu, hợp lưu, trên các đoạn sông chính, khu vực cửa sông có diễn biến xói, bồi phức tạp.

Theo chính quyền tỉnh An Giang, giải pháp cấp bách trước mắt là tuyên truyền nâng cao nhận thức của cộng đồng về phòng, chống sạt lở. Đề xuất thực hiện ngay các công trình khắc phục sự cố sạt lở và khu vực nguy cơ sạt lở đặc biệt nguy hiểm bờ sông, kênh, rạch (nhất là các tuyến đê từ cấp 3 đến cấp đặc biệt) ảnh hưởng trực tiếp đến an toàn dân cư, đường giao thông, cơ sở hạ tầng quan trọng. Xây dựng tiêu chí ưu tiên xử lí sạt lở đối với các khu vực sạt lở đặc biệt nguy hiểm. Ngoài cắm biển cảnh báo tại những khu vực sạt lở và khu vực có nguy cơ cao, cần kiểm soát chặt chẽ hoạt động khai thác cát, sỏi trên sông, khắc phục tình trạng mất cân bằng bùn cát để hạn chế nguy cơ sạt lở; ngăn chặn, xử lí triệt để khai thác cát, sỏi trái phép. Chủ động sắp xếp lại dân cư, di dời khẩn cấp các hộ dân ra khỏi khu vực sạt lở đặc biệt nguy hiểm. Kiểm tra, giám sát, xử lí nghiêm mọi trường hợp cố tình xây dựng mới, tái cất nhà ở, công trình vi phạm hành lang sông, kênh, rạch. Quản lí, kiểm soát hoạt động của phương tiện giao thông đường thủy, đường bộ, nhằm giảm tác động gây sạt lở, nhất là trên các tuyến sông, kênh, rạch có kết hợp đường giao thông.

Giải pháp lâu dài trong quá trình lập các quy hoạch hạ tầng kĩ thuật của tỉnh và huyện phải có quy định về bảo đảm yêu cầu phòng, chống thiên tai, sạt lở đối với việc quản lí, vận hành và sử dụng công trình. Cần xử lí sạt lở bảo vệ công trình quan trọng, điều chỉnh tuyến, di dời dân cư, cần thực hiện các giải pháp phi công trình. Từ đó, đề xuất các khu vực thực hiện các công trình chỉnh trị dòng chảy sông, rạch.