Người đưa hát Then ra “biển lớn”

Ông Thụy kể rằng, ngay từ năm 1985, khi ấy ông mới 16 tuổi, trong xã ông có nghệ nhân dân gian Hoàng Thị Cứ, một người được dân bản kính trọng, bởi sự bền bỉ và tâm huyết trong hành trình sưu tầm, lưu giữ và truyền lại cả một kho tàng hát Then, đàn tính. Cảm phục tâm huyết ấy của nghệ nhân Hoàng Thị Cứ, vào mỗi buổi sinh hoạt CLB hát Then, đàn tính do bà Cứ chủ nhiệm và tổ chức, ông Thụy đều có mặt để tham gia, học tập và thuộc những bài Then cổ, hòa mình vào không gian diễn xướng thấm đẫm chất liệu của Then Tày quê hương mình. Ông trở thành học trò của nghệ nhân Hoàng Thị Cứ, được cụ Cứ truyền dạy nhiều kiến thức trong nghệ thuật hát Then cũng như những nghi lễ cúng Then cổ truyền của đồng bào dân tộc Tày.

Đến năm 2012, nghệ nhân Hoàng Thị Cứ do tuổi cao, sức yếu đã qua đời, người dân trong các bản làng không khỏi lo lắng khi cả một gia tài văn hóa về hát Then theo cụ Cứ về với miền mây trắng. Kể từ đó, ông Thụy tiếp tục công việc mà “truyền nhân” còn đang dở dang. Đó là tiếp tục công việc sưu tầm, gìn giữ và truyền dạy về hát Then. Ông cùng với bà con dân bản bắt tay vào công việc tìm lại câu ca di sản của dân tộc mình với một ý thức làm việc nghiêm túc, miệt mài và không ngừng sáng tạo.

Nghệ nhân Hoàng Văn Thụy miệt mài gìn giữ điệu hát Then.

Để duy trì hoạt động bảo tồn và truyền dạy hát Then, ông Hoàng Văn Thụy đã báo cáo địa phương để tiếp tục tổ chức, duy trì hoạt động của CLB hát Then, đàn tính của bản, của xã. Lấy không gian là nhà văn hóa bản, mỗi tháng sinh hoạt định kì một lần, CLB hát Then, đàn tính do ông Thụy làm chủ nhiệm đã duy trì hoạt động đều đặn qua các năm, ngày càng thu hút được đông đảo người dân đủ các lứa tuổi tham gia. Ông Thụy cho biết, đến nay, CLB hát Then, đàn tính của bản ông có 25 thành viên làm nòng cốt, ngoài ra, đông đảo các cháu học sinh và các phụ nữ trong bản cũng đam mê tham gia sinh hoạt để học tập kiến thức về hát Then, đàn tính.

Ông tích cực đi đến các bản làng trong và ngoài xã, gặp các nghệ nhân, các bậc cao niên trong làng, nghe họ nói chuyện, kể, hát về hát Then, đàn tính và các nghi lễ Then. Nghe đến đâu, ông tỉ mỉ ghi chép vào cuốn sổ tay cá nhân rồi về nhà, ông tập hợp, phân loại, nhờ người đánh máy để cho dễ đọc và lưu giữ được tốt hơn. Cùng với công việc đó, ông Thụy còn không ngừng nghiên cứu, sáng tạo những bài hát Then vừa mang đậm đặc trưng của những câu Then cổ, vừa mang hơi thở cuộc sống hôm nay. Đến nay, ông đã sáng tác được trên 60 bài hát Then mới, có nội dung ca ngợi Đảng, Bác Hồ, quê hương đất nước,...

Khi được hỏi về yếu tố nào quan trọng để một người có thể tiếp cận và thuần thục hát Then, nghệ nhân Hoàng Văn Thụy chia sẻ: Để đến với hát Then, mỗi người cần có tình yêu, niềm đam mê với câu ca di sản của dân tộc mình, có kiến thức, sự am hiểu về những giá trị của hát Then, đàn tính cũng như môi trường, nghệ thuật diễn xướng, sau đó mới bàn đến năng khiếu của mỗi người.

Trải qua thời gian, vốn kiến thức về hát Then, đàn tính của ông Thụy ngày càng đa dạng và phong phú hơn. Không dừng lại ở việc tổ chức sinh hoạt văn hóa tại bản làng, CLB hát Then do ông làm chủ nhiệm ngày càng lớn mạnh và tham gia biểu diễn tại xã, huyện, tỉnh và toàn quốc nhân dịp ngày hội văn hóa các dân tộc, liên hoan nghệ thuật hát Then, đàn tính toàn quốc. Ông Thụy cho biết, đến nay, CLB của ông đã tham gia biểu diễn tại các kì liên hoan nghệ thuật hát Then, đàn tính toàn quốc (khu vực phía Bắc) được tổ chức tại các tỉnh như Bắc Kạn, Lạng Sơn, Hà Giang, Tuyên Quang,… đội của ông từng đạt 3 giải A tại các tỉnh như Bắc Kạn (2009), Lạng Sơn (2012), Tuyên Quang (2015). Những năm gần đây, nghệ nhân Hoàng Văn Thụy còn dành thời gian đến các nhà trường trên địa bàn để phổ biến, truyền dạy và diễn xướng hát Then cho các em học sinh.

Noi gương và được nghệ nhân Hoàng Văn Thuỵ truyền cảm hứng, các em học sinh dân tộc Tày tại các nhà trường trên địa bàn tích cực học và diễn xướng hát Then, đàn tính.

Nói về những khó khăn trong truyền dạy hát Then hiện nay, Nghệ nhân Ưu tú Hoàng Văn Thụy chia sẻ rằng: Giới trẻ ngày nay dưới sự tác động của sự phát triển xã hội, công nghệ thông tin và mặt trái trong đời sống đã ít nhiều bị mai một kiến thức cũng như tình yêu đối với hát Then. Tuy là dân tộc Tày nhưng nhiều em còn ngại tiếp cận với hát Then, chưa chịu khó tìm hiểu và học tập cũng như trình diễn hát Then trong và ngoài nhà trường. Ông mong rằng, thế hệ trẻ hôm nay và mai sau không quên câu ca của cha ông, di sản của đất nước và nhân loại, để mỗi người trẻ là một hạt nhân tích cực trong bảo tồn, gìn giữ và trao truyền.

Ông Hoàng Viết Hồng, Phó Bí thư Đảng ủy xã Vĩnh Yên cho biết: “CLB hát Then Vĩnh Yên được thành lập và duy trì hoạt động rất hiệu quả. Trong suốt những năm qua, nghệ nhân Hoàng Văn Thụy là một công dân tích cực, tâm huyết và không ngừng sáng tạo trong hành trình tìm lại, bảo tồn, trao truyền và tiếp nối câu hát Then của dân tộc Tày. Tấm gương của nghệ nhân Hoàng Văn Thụy có sự lan tỏa tích cực trong cộng đồng, được dân bản tin yêu. CLB hát Then, đàn tính đã và đang đóng góp tích cực không chỉ cho địa phương mà còn vươn ra toàn quốc”.

Ghi nhận những đóng góp tích cực, hiệu quả trong công tác sưu tầm, bảo tồn và truyền dạy hát Then, đàn tính, năm 2018, ông Hoàng Văn Thụy được Nhà nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú; trong những năm qua, ông còn được các cấp, các ngành từ xã đến Trung ương tặng nhiều Giấy khen, Bằng khenn