Lời thì thầm của Đăk Bla

Ánh mắt xa xăm và lời thủ thỉ của già làng

Dòng Đăk Bla như dải lụa vắt qua Kon Tum, được hợp lưu bởi nguồn nước từ các con suối và 3 nhánh sông nhỏ là Đăk A Kôi, Đăk Snghe và Đăk Pne bắt nguồn từ dãy Ngọk Linh hùng vĩ và chảy dài 139km và cứ thế ngược về phía Tây trước khi gặp sông Krông Pô Cô ở huyện Sa Thầy nhập làm một thành sông Sê San, chảy qua đập thủy điện Yaly rồi sang lãnh thổ Campuchia để hòa vào dòng Mê Kông đổ ra biển Đông.

Nhìn dòng sông lững lờ lúc hoàng hôn, già A Xép, ở làng Kon Ktu, xã Đăk Rơ Wa, TP Kon Tum, một trong những ngôi làng cổ hiếm hoi còn lại của Tây Nguyên nằm bên bờ Đăk Bla, thủ thỉ rằng, Đăk Bla ngàn đời đã chở che, nuôi sống cho người dân của làng, cũng như của các làng Bahnar khác, như làng Pei Đôn, Plei Rơ Hai, Plei Tơ Nghia, làng Kon Jơri… ở hai bên bờ. Dòng sông ấy có lúc hiền lành như mái tóc êm của người con gái, có lúc lại hung dữ tựa cơn nóng giận của các chiến binh. Già A Xép kể, từ xa xưa người Bahnar đã gọi dòng sông này là Đăk Krong Plăh - dòng sông nước lớn. Trong tiếng Banah, “đăk” là nguồn nước, “plăh” là hung bạo, dữ tợn.

Những con thuyền độc mộc trên dòng Đăk Bla.

Những mùa lũ, dòng sông cồn lên con nước hung hăng cuốn đi biết bao trâu bò, lúa gạo và cả người làng ở hai bên bờ. Mỗi mùa lũ như thế, những người làng lại cầu mong Yang đừng trừng phạt. A Xép kể, người của các làng Bahnar và Jrai hai bên sông này vẫn lưu truyền câu chuyện tình diễm lệ nhưng đầy xót xa. Nhiều đời trước, những người đầu tiên đến bên dòng Đăk Bla dựng buôn, lập làng là người Jrai và Bana. Người Jrai lập làng bên hữu ngạn, phía thượng lưu. Người Bana lập làng bên tả ngạn, phía hạ lưu. Tuy khác bộ tộc nhưng 2 buôn làng vẫn sống chan hòa, yêu thương nhau giữa núi rừng hùng vĩ. Một ngày, chiến tranh nổ ra khắp vùng Tây Nguyên, người làng Jrai và người làng Bana cũng trở nên thù địch, đánh nhau thường xuyên.

Nhưng, một chàng trai người Jrai lại đem lòng yêu thương cô gái người Bana mà không được buôn làng chấp nhận. Tuyệt vọng, họ hẹn nhau một đêm sáng trăng sẽ ra sông Đăk Bla tự sát để được chết bên nhau, qua đó hóa giải thù hận giữa 2 buôn làng. Ngày hẹn, đôi trai gái tự lao xuống dòng nước đang cuồn cuộn chảy. Dòng sông như hiểu được nỗi lòng của đôi trai gái ấy đã gầm lên những tiếng giận dữ báo hiệu cho 2 làng. Đến lúc biết sự thật, người dân 2 làng đều hối hận vì sự thù hận đã khiến cho đôi uyên ương phải chết tức tưởi. Cảm động trước tình yêu này, 2 làng quyết định gạt bỏ quá khứ, kết nghĩa anh em. Từ đấy, người làng của những Pei Đôn, Plei Rơ Hai, Plei Tơ Nghia, Kon Ktu… yêu thương lẫn nhau và cùng sống với dòng sông huyền thoại này.

Những đứa trẻ tắm bên dòng sông mùa khô

Cuộc sống của người Bahnar hay Jrai và của người Rơ Ngao bên dòng sông này vẫn thế. Vào mùa mưa, nước lớn nên bà con phải qua lại bằng thuyền độc mộc hoặc bè. Mùa lũ, nước sông Đăk Bla trở nên hung dữ, không ai dám đi qua, mọi sinh hoạt, lao động cũng vì vậy mà trở nên gián đoạn. Đến mùa khô, dòng sông lặng lẽ trôi và bồi phù sa, để người làng trồng cấy và chăn nuôi.

Năm 1994, cầu Kon Klor khánh thành đã “đánh thức” kinh tế 2 bờ, tạo giao thương thuận tiện, cuộc sống của người dân cũng nhờ đó no đủ, nhộn nhịp hơn. Cầu Kon Klor đã bắt nhịp đôi bờ đưa mọi người đến gần nhau hơn và chiếc cầu được đưa vào sử dụng cũng chấm dứt luôn những chuyến đò ngang bằng xuồng độc mộc đã từng bao năm qua lại đôi bờ.

Ở dòng sông này, có những chiếc thuyền độc mộc như những chiếc lá rừng lững lờ trôi trong nắng cao nguyên. Chiếc thuyền ấy đưa người qua sông, mang nông sản trao đổi, hay đơn giản chỉ là nơi để trai gái hò hẹn mùa trăng sáng Ning Nơng.

Đừng để dòng sông hấp hối

Nhưng, mùa này đang là cuối mùa khô ở Tây Nguyên và con sông Đăk Bla đang trở mình lặng lẽ. Nhiều người đi trên cầu Đăk Bla khi nhìn xuống dòng sông chỉ còn thấy những cồn cát trắng, dòng sông hùng vĩ bao năm chỉ còn lại giống như những con lạch nhỏ. Dòng Đăk Bla chảy lặng lẽ, kiệt quệ nguồn nước và đầy xót xa.

Đầu nguồn sông, người ta đã xây dựng nhà máy thủy điện thượng Kon Tum. Dự án Thủy điện Thượng Kon Tum là Dự án bậc một trên hệ thống bậc thang Thủy điện sông Sê San. Để có nước chạy máy phát điện, nguồn nước của con sông đã bị chặn lại. Thêm vào đó, thời tiết những năm gần đây khắc nghiệt hơn, lượng mưa ít hơn và trữ lượng nước ngầm đáng kể.

Với già làng A Xép và với nhiều người, những ngôi làng cùng dòng Đăk Bla là một và sự gắn kết ấy đã trở nên một thứ trầm tích, là trầm tích của văn hóa và lịch sử về một vùng đất đầy ắp huyền thoại mà không phải ai cũng được may mắn nghe ông kể. Thời gian đi qua, khi già A Xép già hơn và khi dòng sông không còn nữa, nhưng câu chuyện của ông, của dòng sông chắc chắn sẽ khiến nhiều người không thể nguôi ngoai.