Nghệ nhân Trần Thị Chừ, ở thôn A Ro Chi Lanh, xã A Đớt (huyện A Lưới) năm nay đã ngoài 80 tuổi nhưng cụ vẫn tinh mắt, dẻo tay dệt ra những tấm Dèng cực kì tinh xảo, cụ cho biết: Nghề dệt Dèng, tiếng Tà Ôi gọi là Kahul, đã có từ xa xưa, truyền từ đời này sang đời khác. Mới 5 - 6 tuổi cụ đã được bố mẹ dạy căng chỉ, xếp cườm thành từng loại hoa văn. Năm 14 - 15 tuổi cụ đã biết trồng bông, kéo sợi, dệt và trang trí hoa văn thành thạo, bây giờ già rồi, nhưng lúc rỗi rãi cụ lại căng khung dệt ra dạy cháu, chắt. Cụ Chừ nói rằng, cái nghề dệt Kahul này đã thấm vào máu, vào tim người Tà Ôi rồi...
Nghệ nhân Hồ Thị Nhất (Ra Pát Thị Nhất) là lớp con cháu của thôn A Ro Chi Lanh, cái “nôi” của nghề dệt Dèng, tâm sự: Ngày xưa, sợi dệt Dèng là sợi bông do con người tự trồng, tự chế tác sợi thành các màu sắc vàng, đen, xanh, hạt cườm làm bằng chì tách ra sau đó xếp thành hoa văn rồi dệt ra tấm. Dệt thủ công như ngày xưa rất cầu kì, người nào chăm chỉ, cả năm mới dệt được một tấm vải loại 6m, vì thế tấm Dèng rất có giá trị. Nay, người Tà Ôi không trồng bông dệt vải nữa, sợi dệt là sợi len, hạt cườm bằng đá nhựa mua ở chợ.
 |
| Nghệ nhân Hồ Thị Nhất chèn cườm vào tấm Dèng. |
Nói về nghề dệt Dèng, nghệ nhân Ra Pát Thị Nhất rất tự hào: Nhà nào có bao nhiêu con gái là có bấy nhiêu khung dệt, đồ dệt. Con gái Tà Ôi 12 - 13 tuổi đều biết dệt, khung dệt đơn giản đi đâu cũng mang theo được. Dệt Dèng khó, cầu kì nhất là cung đoạn đưa hạt cườm trực tiếp vào tấm vải để tạo nên hoa văn, làm sản phẩm đó xuất hiện cả hoa văn bằng cườm hòa quyện cùng hoa văn bằng sợi, đây là nét độc đáo nhất của sản phẩm Dèng. Hoa văn tấm Dèng khác với hoa văn dệt thổ cẩm vì dệt vải thổ cẩm được tạo bằng chỉ màu, còn hoa văn của tấm Dèng là sự hài hòa của cả hoa văn bằng sợi lẫn hoa văn bằng hạt cườm. Cung đoạn chèn hạt cườm đòi hỏi nghệ nhân phải có tay nghề cao mới làm được.
Để chứng minh, nghệ nhân Ra Pát Thị Nhất căng khung dệt, đôi tay như múa trên tấm Dèng. Các hình hoa văn bắt đầu hiện lên óng ánh. Chị cho biết: Hoa văn trên tấm Dèng có hơn 70 loại khác nhau. Nhưng phổ biến nhất là hoa văn biểu hiện hình thoi, hình tam giác, hình đường thẳng, tinh xảo hơn là hoa văn về thực vật, động vật, đồ vật, ngôi sao trên bầu trời...
Hỏi về bản sắc, sự tồn tại của trang phục người Tà Ôi hiện nay, nghệ nhân Ra Pát Thị Nhất khẳng định: Trang phục truyền thống của dân tộc Tà Ôi ở A Lưới, nhất là của phụ nữ phổ biến hằng ngày trong sinh hoạt, lao động sản xuất, đặc biệt là vào các dịp tết cổ truyền, ngày lễ hội, ngày vui của gia đình, dòng họ. Ngay như các vị là lãnh đạo xã, thôn đi làm việc ở công sở cũng đều mặc trang phục dân tộc. Người Tà Ôi rất tự hào về trang phục của dân tộc mình và nó sẽ không bao giờ bị mai một.
Trong gia đình khi có con gái đi lấy chồng thì bố mẹ đều lựa chọn bộ trang phục mới, đẹp nhất để con gái đem về nhà chồng, đấy là của hồi môn nhưng không đơn thuần là vật chất mà còn mang hàm ý lớn lao, sâu sắc về cội nguồn dân tộc. Trong lễ cưới, cô dâu chú rể đều ăn mặc trang phục dân tộc, đây không phải là quy ước, hương ước của thôn, mà là ý thức, niềm tự hào về bản sắc của người Tà Ôi.
Là Trưởng làng Tà Ôi ở Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam, trách nhiệm của nghệ nhân Hồ Thị Nhất không chỉ bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa phi vật thể của nghề dệt Dèng mà còn mong muốn làm cho bản sắc văn hóa dân tộc mình thật sự tỏa sáng trong lòng du khách xa gần. Nghệ nhân cũng băn khoăn, nuối tiếc bởi một số dân tộc đã để mai một, thậm chí không giữ được toàn vẹn bản sắc trang phục truyền thống của dân tộc mình.
Đức Long
