Con người dưới cách nhìn của y học cổ truyền (Kì 28)

Trong các kì trước của chuyên đề “Con người dưới cách nhìn của Y học cổ truyền”, chúng ta đã cùng tìm hiểu về công năng và bệnh lí của các tạng phủ trong cơ thể. Cùng với các tạng phụ đó còn có 12 đường kinh, là con đường vận hành của âm dương, khí huyết và tân dịch, giúp cho con người từ ngũ tạng, lục phủ, cân cơ, xương… kết nối với nhau thành một chỉnh thể thống nhất…

Mười hai đường kinh chính trong cơ thể con người

A. Tổng quan về mười hai đường kinh chính trong cơ thể con người

Cơ thể chúng ta có lục phủ ngũ tạng. Lục phủ bao gồm: Đởm, Vị, Tiểu trường, Đại trường, Bàng quang và Tam tiêu. Ngũ tạng gồm có Tâm, Can, Tì, Phế thận và thêm một tạng phụ đó là Tâm bào, tổng là 6 tạng. Như vậy cơ thể con người sẽ có 12 tạng phủ và tương ứng với đó là có 12 đường kinh chính, phụ thuộc vào các tạng phủ và được đặt tên theo tên của tạng phủ tương ứng.

Theo học thuyết âm dương trong Y học cổ truyền thì khi so sánh giữa tạng và phủ thì các tạng thuộc âm còn các phủ thuộc dương. Trong âm lại chia thành thái âm, thiếu âm và quyết âm. Phế và tì thuộc thái âm, tâm và thận thuộc thiếu âm, can và tâm bào thuộc quyết âm. Trong dương lại chia thành thái dương, thiếu dương và dương minh. Tiểu trường và bàng quang thuộc thái dương, đởm và tam tiêu thuộc thiếu dương, vị và đại trường thuộc dương minh.

12 đường kinh chính gồm có 6 đường kinh dương và 6 đường kinh âm đi với nhau theo từng cặp. Các đường kinh âm xuất phát từ các tạng và chúng đều nằm ở mặt âm của tứ chi (tức là mặt trong của các chi). Các đường kinh dương xuất phát từ ngoài đi vào trong các phủ, đều nằm ở mặt dương của tứ chi (tức là mặt ngoài của các chi).

Con người dưới cách nhìn của y học cổ truyền (Kì 28)

Mức độ âm dương của các đường kinh phát triển tăng dần theo chiều hướng vận động chung của vũ trụ, bên trái cơ thể tăng dần theo hướng ngược chiều kim đồng hồ, còn bên phải cơ thể tăng dần theo hướng thuận chiều kim đồng hồ. Phần dương sẽ đi từ dương minh, qua thiếu dương đến thái dương. Phần âm sẽ đi từ thiếu âm qua quyết âm đến thái âm.

Đồng thời, do các đường kinh phân bố ở tứ chi, nên việc đặt tên đường kinh cũng liên quan đến vị trí của nó. Các đường kinh đi ở tay được gọi là thủ kinh, có thủ tam âm kinh (ba đường kinh âm ở tay) và thủ tam dương kinh (ba đường kinh dương ở tay). Các đường kinh đi ở chân gọi là túc kinh, có túc tam âm kinh (ba đường kinh âm ở chân) và túc tam dương kinh (ba đường kinh dương ở chân).

Như vậy có thể chia 12 đường kinh mạch chính thành 4 nhóm như sau:

Ba đường kinh âm ở tay gồm có: Kinh thủ thái âm phế, kinh thủ quyết âm tâm bào và kinh thủ thiếu âm tâm. Cả ba đường kinh này đều từ ngực ra theo mặt âm của tay, đi đến đầu chót ngón tay.

Ba đường kinh dương ở tay gồm có: Kinh thủ dương minh đại trường, kinh thủ thiếu dương tam tiêu, kinh thủ thái dương tiểu trường. Cả ba đường kinh này đều xuất phát từ đầu chót ngón tay, đi men theo mặt dương của tay lên đầu.

Ba đường kinh dương ở chân gồm có: Kinh túc dương minh vị, kinh túc thiếu dương đởm và kinh túc thái dương bàng quang. Cả ba đường kinh này đều đi từ đầu, đi qua lưng trên, đi theo mặt ngoài của chân, xuống đến gót chân.

Ba đường kinh âm ở chân gồm có: Kinh túc thái âm tì, kinh túc quyết âm can và kinh túc thiếu âm thận. Cả ba đường kinh này đều đi từ đầu ngón chân, đi theo mặt trong chân đi lên đến bụng.

Về quy ước mặt trong và mặt ngoài ở tay sẽ có sự khác biệt giữa Y học cổ truyền và Y học hiện đại. Mà hiện nay, hầu hết tất cả mọi người đều đã quen thuộc với cách quy ước mặt trong, mặt ngoài của Y học hiện đại nên khi đọc một số tài liệu của Y học cổ truyền có thể bị nhầm lẫn, dẫn tới khó hiểu. Để tránh việc nhầm lẫn này, chúng tôi xin được nói qua về sự khác nhau giữa quy ước tư thế người được dùng để mô tả các đường kinh trong Y học cổ truyền trước đây và tư thế giải phẫu con người trong Y học hiện đại ngày nay.

Tư thế chuẩn của con người trong Y học cổ truyền được sử dụng để mô tả đường đi của các đường kinh mạch đó là tư thế đứng thẳng, hai tay giơ cao hướng lên trời, lòng bàn tay hướng về phía trước. Còn tư thế giải phẫu con người trong Y học hiện đại ngày đó là tư thế đứng thẳng, hai tay xuôi theo thân người, lòng bàn tay hướng ra trước. Chính vì vậy sẽ có sự khác nhau giữa Y học cổ truyền và Y học hiện đại trong quy định đâu là mặt trong và đâu là mặt ngoài của cánh tay.

Để giúp cho quý vị dễ hình dung, chúng tôi sẽ lấy tư thế giải phẫu theo Y học hiện đại làm chuẩn. Như vậy mặt phía bên ngón tay cái của cánh tay sẽ là mặt ngoài, còn mặt phía bên ngón tay út của cánh tay là mặt trong.

BS Đỗ Nam Khánh & BS YHCT Nguyễn Mạnh Linh

Tin liên quan

Cùng chuyên mục

Năm 2025, tình hình bệnh truyền nhiễm tiếp tục diễn biến phức tạp

Năm 2025, tình hình bệnh truyền nhiễm tiếp tục diễn biến phức tạp

Ngày 26/12, tại Hà Nội, Bộ Y tế tổ chức Hội nghị tổng kết công tác phòng, chống bệnh truyền nhiễm năm 2024 và Kế hoạch phòng, chống bệnh truyền nhiễm năm 2025, đồng thời hưởng ứng ngày Quốc tế phòng, chống dịch bệnh (27/12).
Yếu tố nguy cơ dễ bị đột qụy mùa lạnh

Yếu tố nguy cơ dễ bị đột qụy mùa lạnh

Nguy cơ đột qụy có thể tăng lên khi thời tiết lạnh hoặc khi có sự thay đổi nhiệt độ đột ngột. Điều này có thể là do nhiệt độ giảm làm thay đổi huyết áp và tình trạng đông máu trong cơ thể...
Chật vật vì ngủ 2 – 3 tiếng mỗi đêm, nhiều người đã tìm được bí kíp hay

Chật vật vì ngủ 2 – 3 tiếng mỗi đêm, nhiều người đã tìm được bí kíp hay

Theo thống kê, tại Việt Nam, có đến hơn 1/3 dân số đang gặp phải hội chứng khó ngủ, mất ngủ. Điều đáng lo, nhiều trường hợp chỉ ngủ 2 – 3 tiếng mỗi đêm, thậm chí thức trắng gây ra nhiều hệ lụy, ảnh hưởng tới sức khỏe.
Cách nhận biết và phòng bệnh van hai lá

Cách nhận biết và phòng bệnh van hai lá

Bệnh van hai lá là bệnh khá phổ biến ở các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam. Đa số nguyên nhân gây bệnh là do thấp tim. Nếu không được điều trị kịp thời, đúng phác đồ sẽ gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm...
Cách dùng hà thủ ô tăng cường sức khỏe

Cách dùng hà thủ ô tăng cường sức khỏe

Trong Đông y, hà thủ ô có tác dụng tăng cường sức khỏe, kéo dài tuổi thọ và làm đẹp râu tóc. Tuy nhiên, khi sử dụng hà thủ ô cần lưu ý sao cho đạt hiệu quả nhất...

Tin khác

Khóc không ra tiếng, đi khám bé 1 tuổi phát hiện viêm thanh quản

Khóc không ra tiếng, đi khám bé 1 tuổi phát hiện viêm thanh quản
Viêm thanh quản cấp là bệnh lý đường hô hấp gây viêm tại niêm mạc màng nhầy quanh thanh quản. Bệnh có nhiều mức độ, từ nhẹ-vừa-nặng. Ở mức độ nặng trẻ khó thở dữ dội, có thể tử vong nếu không được điều trị kịp thời.

Vinmec tiên phong mang công nghệ tiêu chuẩn quốc tế vào điều trị bệnh mề đay

Vinmec tiên phong mang công nghệ tiêu chuẩn quốc tế vào điều trị bệnh mề đay
Bệnh viện đa khoa quốc tế Vinmec Times City (Hà Nội) là đơn vị đầu tiên của Việt Nam đạt chứng chỉ UCARE, khẳng định năng lực chuyên môn vượt trội trong chẩn đoán, điều trị và quản lý bệnh mề đay (mày đay) theo tiêu chuẩn quốc tế GA2LEN.

Vinmec cứu sống bệnh nhân ung thư thực quản giai đoạn muộn

Vinmec cứu sống bệnh nhân ung thư thực quản giai đoạn muộn
Bệnh nhân 54 tuổi mắc ung thư thực quản giai đoạn muộn, lại bị huyết áp cao, tiểu đường. Ngỡ không qua được cửa tử khi bị nhiều bệnh viện từ chối phẫu thuật, nhưng may mắn, nhờ đội ngũ bác sĩ Vinmec Times City (Hà Nội), bệnh nhân đã được cứu sống ngoạn mục.

“Mẹo” kiểm soát bệnh viêm phổi mùa Đông

“Mẹo” kiểm soát bệnh viêm phổi mùa Đông
Gió lạnh mùa Đông, chất lượng không khí giảm... có thể gây ra mối đe dọa nghiêm trọng cho sức khỏe của phổi. Một trong những tình trạng phổ biến nhất có thể ảnh hưởng đến phổi là viêm phổi...

Tác dụng phụ của thuốc không được bỏ qua

Tác dụng phụ của thuốc không được bỏ qua
Các tác dụng phụ của thuốc có thể xảy ra trong quá trình điều trị. Đa số các tác dụng phụ thường không gây ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe, nhưng một số tác dụng phụ của thuốc không bao giờ được bỏ qua...

Phẫu thuật robot tạo hình cơ hoành trái cho người bệnh khó thở do nhão hoành

Phẫu thuật robot tạo hình cơ hoành trái cho người bệnh khó thở do nhão hoành
Bệnh viện Bình Dân vừa thực hiện thành công trường hợp phẫu thuật robot tạo hình cơ hoành trái, giúp bệnh nhân nhão hoành thoát khỏi tình trạng khó thở kéo dài.

“Quả ngọt” sau hàng năm trời chữa nuốt nghẹn không rõ nguyên nhân

“Quả ngọt” sau hàng năm trời chữa nuốt nghẹn không rõ nguyên nhân
Cô B.T.H (68 tuổi) đã chịu đựng tình trạng nuốt nghẹn suốt nhiều năm, dù đã thăm khám và điều trị nhiều nơi nhưng không thuyên giảm. Tuy nhiên khi đến Thu Cúc TCI, cô chỉ mất 2 tháng để chữa khỏi hoàn toàn tình trạng này.

Hé lộ công nghệ thông minh mà FPT Long Châu đầu tư để đảm bảo chất lượng từng mũi vắc xin phòng bệnh

Hé lộ công nghệ thông minh mà FPT Long Châu đầu tư để đảm bảo chất lượng từng mũi vắc xin phòng bệnh
Long Châu với bệ phóng công nghệ vượt trội từ Tập đoàn FPT, đã và đang tạo nên những bước tiến mạnh mẽ trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe. Tiêm chủng Long Châu là một thành viên trong hệ sinh thái chăm sóc sức khoẻ được số hoá từ những ngày đầu nhằm mang đến trải nghiệm an toàn nhất cho người Việt.

Bệnh nhân hơn 80 tuổi phục hồi kỳ diệu sau ca đại phẫu tim mạch phức tạp

Bệnh nhân hơn 80 tuổi phục hồi kỳ diệu sau ca đại phẫu tim mạch phức tạp
Nhập viện trong tình trạng suy tim nặng, hở van ba lá mức độ 4/4, khiến tim giãn to gấp đôi bình thường, kết hợp với rối loạn nhịp tim khiến bệnh nhân cao tuổi tưởng mình khó thoát cửa tử. Sau cuộc đại phẫu ứng dụng đồng thời hai kỹ thuật: sửa van ba lá và triệt đốt rung nhĩ, đội ngũ y bác sĩ Vinmec Times City (Hà Nội) đã giúp người bệnh hồi phục sức khỏe một cách ngoạn mục.

Giải cứu nam sinh 17 tuổi đau đớn vì trĩ

Giải cứu nam sinh 17 tuổi đau đớn vì trĩ
Không phải là căn bệnh của riêng người lớn, trĩ đang trở thành nỗi lo ngại của giới trẻ do lối sống hiện nay. Những thói quen tưởng chừng vô hại lại là căn nguyên khiến bệnh trĩ “trẻ không tha”. Câu chuyện trẻ vị thành niên đã bị trĩ cũng bắt đầu khiến người ta phải nói đến nhiều.

Nuốt đau, nuốt khó cảnh giác với ung thư thực quản

Nuốt đau, nuốt khó cảnh giác với ung thư thực quản
Ung thư thực quản là một trong những bệnh ung thư thường gặp, phần lớn ung thư thực quản ít có biểu hiện lâm sàng ở giai đoạn sớm, dễ gây nhầm lẫn với các bệnh lý tiêu hóa...

Xóa bỏ nỗi ám ảnh 5 năm "sống chung" với bệnh trào ngược dạ dày

Xóa bỏ nỗi ám ảnh 5 năm "sống chung" với bệnh trào ngược dạ dày
Chị N.T.M.B (45 tuổi, Nam Định) bị trào ngược dạ dày tái phát nhiều năm, dù đã thăm khám và điều trị mãi nhưng tình trạng không thuyên giảm. Khi đến Thu Cúc TCI, chị B. mới ngỡ ngàng phát hiện nguyên nhân khiến chị phải đối mặt với trào ngược suốt 5 năm qua.

Cách phòng biến chứng nguy hiểm khi tăng huyết áp vào mùa Đông

Cách phòng biến chứng nguy hiểm khi tăng huyết áp vào mùa Đông
Do mùa Đông nhiệt độ thấp, cơ thể vì muốn duy trì thân nhiệt ổn định, giảm bớt sự toả nhiệt, các mao mạch sẽ co lại khiến lực cản huyết quản điều tiết bên ngoài tăng lên. Đồng thời, nhiệt độ thấp nên ra mồ hôi ít, khiến dung lượng máu tăng lên gây tình trạng tăng huyết áp...

Cách tăng lượng vitamin B12 cho cơ thể

Cách tăng lượng vitamin B12 cho cơ thể
Vitamin B12 là dưỡng chất thiết yếu để duy trì sức khỏe tốt. Nó đóng vai trò quan trọng trong nhiều chức năng của cơ thể, bao gồm chức năng thần kinh, sản xuất hồng cầu và tổng hợp DNA...

"Nâng cao chất lượng dân số để đất nước phồn vinh, gia đình hạnh phúc"

"Nâng cao chất lượng dân số để đất nước phồn vinh, gia đình hạnh phúc"
Vừa qua, Bộ Y tế phối hợp với UBND TP Hà Nội tổ chức Lễ phát động Tháng hành động Quốc gia về dân số và kỷ niệm Ngày Dân số Việt Nam (26/12), với chủ đề "Nâng cao chất lượng dân số để đất nước phồn vinh, gia đình hạnh phúc".
Xem thêm
Năm 2025, tình hình bệnh truyền nhiễm tiếp tục diễn biến phức tạp

Năm 2025, tình hình bệnh truyền nhiễm tiếp tục diễn biến phức tạp

Ngày 26/12, tại Hà Nội, Bộ Y tế tổ chức Hội nghị tổng kết công tác phòng, chống bệnh truyền nhiễm năm 2024 và Kế hoạch phòng, chống bệnh truyền nhiễm năm 2025, đồng thời hưởng ứng ngày Quốc tế phòng, chống dịch bệnh (27/12).
Khóc không ra tiếng, đi khám bé 1 tuổi phát hiện viêm thanh quản

Khóc không ra tiếng, đi khám bé 1 tuổi phát hiện viêm thanh quản

Viêm thanh quản cấp là bệnh lý đường hô hấp gây viêm tại niêm mạc màng nhầy quanh thanh quản. Bệnh có nhiều mức độ, từ nhẹ-vừa-nặng. Ở mức độ nặng trẻ khó thở dữ dội, có thể tử vong nếu không được điều trị kịp thời.
Vinmec tiên phong mang công nghệ tiêu chuẩn quốc tế vào điều trị bệnh mề đay

Vinmec tiên phong mang công nghệ tiêu chuẩn quốc tế vào điều trị bệnh mề đay

Bệnh viện đa khoa quốc tế Vinmec Times City (Hà Nội) là đơn vị đầu tiên của Việt Nam đạt chứng chỉ UCARE, khẳng định năng lực chuyên môn vượt trội trong chẩn đoán, điều trị và quản lý bệnh mề đay (mày đay) theo tiêu chuẩn quốc tế GA2LEN.
Chật vật vì ngủ 2 – 3 tiếng mỗi đêm, nhiều người đã tìm được bí kíp hay

Chật vật vì ngủ 2 – 3 tiếng mỗi đêm, nhiều người đã tìm được bí kíp hay

Theo thống kê, tại Việt Nam, có đến hơn 1/3 dân số đang gặp phải hội chứng khó ngủ, mất ngủ. Điều đáng lo, nhiều trường hợp chỉ ngủ 2 – 3 tiếng mỗi đêm, thậm chí thức trắng gây ra nhiều hệ lụy, ảnh hưởng tới sức khỏe.
Phẫu thuật nội soi cho NCT mắc ung thư đại tràng

Phẫu thuật nội soi cho NCT mắc ung thư đại tràng

Đầu năm 2024, phẫu thuật nội soi, trong đó có “Phẫu thuật Bạch Mai” lại phát huy giá trị thực tiễn của mình bằng việc điều trị thành công nâng cao chất lượng sống cho hai bệnh nhân 94 tuổi mắc ung thư. Sau mổ, cả 2 cụ đều đáp ứng tốt và được xuất viện trở về cuộc sống bình thường chỉ sau 10 ngày “đại phẫu”.
NCT cần chủ động phòng bệnh giao mùa Thu Đông

NCT cần chủ động phòng bệnh giao mùa Thu Đông

Thời tiết thay đổi, cơ thể chúng ta cũng chưa kịp thích nghi, dẫn tới đề kháng bị giảm mạnh và đó là nguyên nhân dễ mắc các bệnh giao mùa Thu Đông. Bệnh giao mùa Thu Đông có thể gặp ở mọi đối tượng và lứa tuổi, tuy nhiên một số đối tượng sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn như: Trẻ em và NCT.
Hải Phòng: Hàng trăm người dân được khám sàng lọc lao

Hải Phòng: Hàng trăm người dân được khám sàng lọc lao

Bệnh viện Phổi Hải Phòng vừa tổ chức triển khai Dự án ECLIPSE khám sàng lọc lao và một số bệnh không lây nhiễm cho hơn 300 người dân trên địa bàn phường Văn Đẩu (Quận Kiến An).
Luật hóa dinh dưỡng học đường là vấn đề cấp thiết

Luật hóa dinh dưỡng học đường là vấn đề cấp thiết

Tại Hội thảo quốc tế dinh dưỡng người Việt lần 2 với chủ đề Dinh dưỡng học đường, các chuyên gia, nhà khoa học đã đề cập đến nhiều góc nhìn, giải pháp quan trọng, trong đó có nội dung về sự cần thiết của việc xây dựng hành lang pháp lý cho dinh dưỡng học
Nguyên nhân khiến viêm loét dạ dày hay tái phát

Nguyên nhân khiến viêm loét dạ dày hay tái phát

Viêm loét dạ dày là một trong những bệnh lí đường tiêu hóa phổ biến. Bệnh có nhiều biến chứng nguy hiểm như chảy máu dạ dày, thủng dạ dày, hẹp môn vị, thậm chí là ung thư dạ dày nếu không phát hiện và điều trị kịp thời...
Phiên bản di động