Về làng tiến sĩ nhớ hiền tài Thân Nhân Trung

Huyện Việt Yên đã hoàn thành xây dựng khu "Đền thờ danh nhân văn hóa Thân Nhân Trung" trên tổng diện tích 2,5 ha. Đây là công trình nhằm tưởng nhớ, tri ân xứng tầm với một bậc danh thần “tôi hiền cái thế” có nhiều công lao với triều đình và xã tắc. Ngoài ngôi đền mới xây này, từ lâu ở làng Yên Ninh vẫn tồn tại một ngôi đền cổ khác thờ 10 vị tiến sĩ của làng. Di tích này có ý nghĩa quan trọng trong việc giáo dục truyền thống khoa bảng, hiếu học đối với người dân địa phương. Trong đền có bức đại tự "Đức minh phổ chiếu" và câu đối ca ngợi con người và danh nhân ở đây: “Thân, Ngô, Nguyễn, khởi thủ văn nghiệp/ Đỗ, Doãn, Hoàng đồng kế khoa văn”. Nghĩa là: Họ Thân, họ Ngô, họ Nguyễn khởi đầu nghiệp khoa cử; họ Đỗ, họ Doãn, họ Hoàng kế tiếp đăng khoa. Theo các tài liệu lịch sử, làng Yên Ninh xưa có đến 10 tiến sĩ đỗ đạt và làm quan trong các triều đại phong kiến, được sử xanh khắc tạc tại Văn Miếu Quốc Tử Giám Hà Nội. Trong các khoa thi từ năm 1469 đến 1619, cả tỉnh Bắc Giang có 5 quan Tế tửu, Tư nghiệp ở Quốc Tử Giám thì Yên Ninh đã có 4 vị gồm: Thân Nhân Trung, Nguyễn Lễ Kính, Đỗ Văn Quýnh, Hoàng Công Phụ. Làng có 6 dòng họ (Nguyễn, Hoàng, Thân, Ngô, Đỗ, Doãn) thì cả 6 dòng họ đều có người thi đỗ đại khoa và làm quan trong triều. Thân Nhân Trung là người khai khoa đầu tiên của làng.

Đền thờ 10 vị tiến sĩ tại làng Yên Ninh.

Bởi vì, nền giáo dục thịnh trị là gốc ở việc có người tài, người hiền tài đông đảo là do giáo dưỡng... Kính nghĩ: Thánh triều ta, đức Thái Tổ Cao Hoàng đế (Lê Lợi), thuở đầu mở cuộc cách tân khai sáng, đã lấy việc xây dựng nhà học, bồi dưỡng nhân tài là nhiệm vụ hàng đầu". Thân Nhân Trung cũng nổi tiếng trong mọi thời đại với câu nói "Hiền tài là nguyên khí quốc gia" (đã trích trên). Sách “Lịch triều hiến chương - Nhân vật chí” của Phan Huy Chú ghi nhận: "Về văn thơ, ông ưa điển nhã, hồn hậu, không cần đẽo gọt mà thể cách và bố trí tự nhiên hay. Những bài thơ của ông phần nhiều được vua phê khen". Ông cũng là danh sĩ nổi tiếng được vua Lê Thánh Tông đánh giá cao về tài đức và được người đương thời tôn vinh là bậc “Danh nho trùm đời”, làm quan dưới triều đến chức Đông các đại học sĩ, kiêm Quốc Tử Giám Tế tửu, Lại bộ thượng thư, Nhập nội phụ chính, là Phó nguyên soái Hội Tao Đàn (vua Lê Thánh Tông là nguyên soái). Trong gia đình, ngoài Thân Nhân Trung còn có ba người: Thân Nhân Tín con cả của ông, đỗ Đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân, khoa thi Canh Tuất (1490); Thân Nhân Vũ con thứ của ông, đỗ Đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân, khoa thi Tân Sửu (1481); Thân Cảnh Vân là cháu, đỗ Đệ nhất giáp tiến sĩ cập đệ, Đệ tam danh (Thám hoa), khoa thi Đinh Mùi (1487). Vua Lê Thánh Tông từng có thơ ca ngợi nhà họ Thân: Thập Trịnh đệ huynh liên quý hiển/ Nhị Thân phụ tử mộc ân vinh (Mười anh em nhà họ Trịnh nối nhau quý hiển/ Hai cặp cha con nhà họ Thân tắm gội ân vinh). Các tiến sĩ còn lại ở Yên Ninh gồm: Nguyễn Lễ Kính, đỗ Đồng tiến sĩ khoa Ất Mùi (1475); Ngô Văn Cảnh, đỗ Đệ nhị giáp Tiến sĩ khoa Tân Sửu, niên hiệu Hồng Đức thứ 12 (1481); Đỗ Văn Quýnh, đỗ Đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân khoa Canh Thìn, niên hiệu Quang Thiệu thứ 5 (1520); Doãn Đại Hiệu, đỗ đệ tam giáp Đồng Tiến sĩ xuất thân khoa Tân Sửu, niên hiệu Quảng Hòa 1 (1541); Nguyễn Nghĩa Lập, đỗ Đệ tam giáp đồng Tiến sĩ xuất thân khoa Ất Mùi (1475); Hoàng Công Phụ, đăng khoa kì thi Đình đỗ Đồng tiến sĩ xuất thân (1619). Thi đỗ, làm quan - đó là con đường mà các nho sinh ngày xưa hướng tới. Truyền thống đó còn bắt nguồn từ khát vọng vươn tới sự hiểu biết, trí thức trong khuôn khổ của tư tưởng phong kiến. Học lễ, học văn để “tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ”. Phát huy truyền thống khoa bảng của ông cha, ngày nay Nhân dân Yên Ninh không ngừng động viên con cháu trong các dòng họ phấn đấu thi đua học tập, lập thân lập nghiệp. Yên Ninh là một ngôi làng nhỏ, nay có khoảng gần 400 hộ với hơn 1.500 nhân khẩu. Trong hơn 10 năm qua (2007-2018) làng Yên Ninh đã có hơn 200 học sinh đỗ vào các trường đại học, học viện ở khắp cả nước và giữ vị trí quan trọng trên một số lĩnh vực.