Tác phẩm đầu tay của ông được in khi ấy không phải là thơ mà là truyện ngắn “Học trò nghèo” ở báo Đồng Tháp, tiếp đó là truyện “Người ăn trộm bánh chưng” gửi cho báo Đông Dương tạp chí, bài này không đăng nhưng lại bị trả bản thảo, lí do là gửi muộn, tuy chuyện rất có hương vị Tết, nhưng báo Tết đã lên khuôn.
Cách mạng tháng Tám bùng nổ, đang làm công nhật thư kí toà xứ Quy Nhơn, nhà thơ Phạm Hổ tham gia kháng chiến chống Pháp, làm việc ở Chi hội văn nghệ Cứu quốc Bình Định, được gặp nhà thơ, nhà cách mạng Trần Mai Ninh, người phụ trách chi hội giúp đỡ về nghiệp văn. Từ đấy Phạm Hổ đi sâu vào sáng tác.
 |
| Nhà thơ Phạm Hổ (đứng giữa) cùng các cháu thiếu niên nhi đồng. |
Thời kì đầu ông viết cho người lớn, chủ yếu là truyện ngắn, nhưng lại được bạn đọc chú ý ngay khi tập thơ viết cho người lớn “Những ngày xưa thân ái", NXB Hội Nhà văn, 1958. Nhưng đóng góp lớn nhất của ông là sáng tác cho các em, về các em. Có thể khẳng định, Phạm Hổ là một trong những cây đại thụ của văn học thiếu nhi ở cuối thế kỉ XX và đầu thế kỉ XXI. Ông không đơn điệu dùng một hay hai thể loại thơ hay văn xuôi mà còn viết kịch bản phim hoạt hình, truyện đồng thoại, cổ tích, đồng dao, vẽ tranh. Về thơ, ông thường sử dụng thể ba chữ, bốn chữ, năm chữ để các cháu dễ đọc, dễ nhớ. Sự thông minh và năng khiếu thơ văn của ông đã bộc lộ ngay từ bài thơ viết về hoa hồng, hồi học lớp ba: Sáng nay em ngắt đoá hoa hồng/ Làm hoa rơi mất giọt sương trong/ Thấy hoa đâu mất, thầy tôi hỏi/ Tôi và hoa chạy trốn vô phòng.
Ngắt hoa vào buổi sáng khi hoa còn giọt sương đậu trên cánh hoa. Bị người cha phát hiện hoa và tác giả cùng chạy trốn, ở đây hoa đã được nhân hoá chạy cùng người. Bài thơ dừng ở trong đầu tác giả trên bốn mươi năm, ông mới biến thành một bài thơ cho thiếu nhi dựa trên cái tứ: Giọt sương đậu trên hoa hồng năm xưa ấy: - Chị ơi! Vì sao/ Hoa hồng lại khóc?/ - Không phải đâu em/ Đấy là hạt ngọc/ Người gọi là sương/ Sao đêm gửi xuống/ Tặng cô hoa hồng.
Có lẽ Phạm Hổ sinh ra để làm thơ cho các em, ông viết: Suốt đời tôi chỉ mơ/ Được làm thơ cho các em/ Những bài thơ nho nhỏ/ Như những hòn bi xanh đỏ các em chơi/ Như những quả quýt, quả cam/ Các em tay bóc vỏ, miệng cười/ Như những chú gà con chạy lon ton bên mẹ.
Trong bài thơ “Viết tặng má” ông chân thực bộc lộ là không làm được ý má cũng chỉ vì ông quá đam mê văn chương, ở đây chủ yếu là viết cho các em, viết về các em.
Nhà thơ Phạm Hổ có ba người con gái mang tên ba con sông: Phạm Sông Đông, Phạm Sông Hương, Phạm Sông Hồng, riêng Phạm Sông Hồng nối nghiệp cha, chị vào Hội Nhà văn Việt Nam từ năm 1996, nguyên là Phó Tổng biên tập, Phó Giám đốc Nhà xuất bản Hội Nhà văn.
Không chỉ thuần tuý viết cho các em, nhà thơ Phạm Hổ còn là người rất chăm lo tới phong trào chăm sóc, bồi dưỡng những mầm non văn học. Những năm sáu mươi, bảy mươi thế kỉ trước, tuy đã ngoài 60 tuổi, ông vẫn thường đạp xe từ khu tập thể Bách Khoa tới Nhà Văn hoá thiếu nhi Hà Nội để nói chuyện, hướng dẫn các cháu ở lớp năng khiếu văn học. Có em vào Tây Nguyên học, sau tốt nghiệp đại học khoa Ngữ văn, xin ra Hà Nội làm việc ở NXB Kim Đồng như em Nguyễn Thị Hường Lý. Những năm Phạm Hổ làm Chủ tịch Hội đồng Văn học thiếu nhi, ông thường mở trại sáng tác viết cho thiếu nhi.
Tôi nhớ năm 1991, Hội Nhà văn Việt Nam tổ chức Trại sáng tác Văn học cho thiếu nhi của cả nước. Riêng phía Nam có hơn mười trại viên ra Hà Nội dự. Cánh chúng tôi đều tá túc ở Nhà nghỉ Tổng Liên đoàn lao động (Hà Nội). Ông thường lui tới gặp trực tiếp các tác giả để góp ý cho từng bản thảo. Với cương vị là người phụ trách trại và là Phó Chủ tịch Hội đồng Văn học thiếu nhi, ông đề nghị với Hội Nhà văn thuê xe cho các trại viên đi tham quan một số di tích lịch sử văn hoá ở Hà Nội. Đối với anh em ở miền Bắc thì Hà Nội đã quá quen thuộc, nhưng đối với anh em miền Nam thì đây là một dịp hiếm. Ông còn trực tiếp liên hệ với Nhà hát múa rối Việt Nam để các trại viên được đi xem múa rối. Ông nói với chúng tôi: “Múa rối là môn nghệ thuật dân tộc, các em thiếu nhi xem rất thích, thế nên người viết cho thiếu nhi, về thiếu nhi lẽ nào lại bỏ qua!”.
Có thể nói, nếu ở trại viết lần ấy không có nhà thơ Phạm Hổ nâng đỡ, dìu dắt những mầm măng văn học mới nảy nở, được ông chăm sóc, vun đắp, để rồi có một thế hệ nhà văn, nhà thơ viết cho thiếu nhi như chúng tôi.
Nhà văn Vũ Tú Nam, nguyên Tổng Thư kí Hội Nhà văn Việt Nam, có nhiều năm công tác với nhà thơ Phạm Hổ đã có nhận xét: “Trên nửa thế kỉ, kể từ tập thơ “Lúa non” xuất bản năm 1950 ở Liên khu V, Phạm Hổ đã miệt mài sáng tác thơ văn cho thiếu nhi và cho người lớn. Việc nhà thơ nhận Giải thưởng Nhà nước về VHNT đợt I năm 2001 đã khẳng định tài năng và sự nghiệp sáng tác của anh".
