Một đời giữ tiếng khèn Mông

Từ trung tâm xã Sử Pán, leo dốc khoảng 30 phút, chúng tôi đến nhà nghệ nhân Sùng A Sình. Trong căn nhà gỗ nhỏ, cụ Sình đang say mê chế tạo khèn. Qua trò chuyện, cụ Sùng A Sình cho biết: Theo truyền thuyết của người Mông, sau khi chết, mỗi người sẽ được tiếng khèn đưa linh hồn lên thiên đàng cùng tổ tiên. Bởi vậy, năm 15 tuổi, nghệ nhân Sùng A Sình đã theo học cách làm khèn. Từ đó, cụ Sình miệt mài học hỏi, nghiên cứu để gắn bó với nghề làm khèn gần như suốt đời. Cụ say sưa kể chuyện về cách thổi khèn và nghề làm khèn của mình. Qua câu chuyện, chúng tôi có thể cảm nhận được say mê cũng như những khó khăn và nỗi niềm về tương lai của nghề làm khèn.

Chế tác khèn Mông tại Ngày hội Văn hóa dân tộc Mông toàn quốc lần thứ II tại Hà Giang.

Để làm được cây khèn như ý, phải rất kì công và qua nhiều công đoạn mới có thể tạo ra được. Làm khèn đòi hỏi kĩ thuật rất công phu, tỉ mỉ. Bầu khèn làm bằng gỗ pơ mu, sau đó bổ đôi, rồi khoét rỗng bên trong và lắp lưỡi đồng. 6 ống nốt là những cây sạp mọc ở độ cao từ 1.700 - 2.500 m, để khô mới tiện lỗ. Vỏ cây mận rừng dùng làm dây cuốn quanh thân khèn. Sau 3 năm miệt mài chế tác, khèn của nghệ nhân Sùng A Sình đã được đông đảo đồng bào Mông trên địa bàn huyện Sa Pa biết đến và tìm mua. Đối với cụ, điều quan trọng nhất của nghề là phải giữ được cái tâm. Bởi vậy, sản phẩm của nghệ nhân luôn được chế tạo tỉ mỉ, cẩn thận.

Cụ không bao giờ bày bán sản phẩm của mình tràn lan trên thị trường, mà chỉ bán cho những người yêu khèn.

Nghệ nhân Sùng A Sình cho biết: Công đoạn khó nhất khi làm khèn là lưỡi khèn bằng đồng phải thật mỏng, lưỡi đồng khi lắp phải khít với bầu khèn và 6 ống nốt, có vậy, khèn mới đều tiếng, độ rung tốt, không tốn hơi. Đặc biệt, khi khoét, các ống nốt phải thật tròn, kín không hở hơi, thậm chí để nước bọt không chảy ra được thì âm thanh mới tròn, vang. Chỉ cần làm sai một chi tiết là mất giá trị của khèn… Tôi đã dạy được một số học trò giỏi. Bây giờ, tôi mong muốn dạy được nhiều học trò yêu nghề, để truyền lại những kinh nghiệm, kĩ năng đã dành cả đời mới có được...

Đến nay, nghệ nhân Sùng A Sình đã gắn bó 69 năm với nghề, bởi vậy, mọi người đều coi cụ là bậc thầy trong nghề chế tạo khèn. Trung bình 4 ngày, nghệ nhân Sùng A Sình làm xong một cây khèn. Khèn của cụ được bán với 2 loại giá, khèn ngắn giá gần 1 triệu đồng, khèn dài giá trên 1 triệu đồng. Mặc dù, giá khèn của cụ chênh lệch hơn so với khèn được bán trên thị trường, nhưng những người yêu khèn vẫn tìm đến cụ. Nhờ có nghề làm khèn, gia đình cụ có thêm thu nhập, góp phần cải thiện cuộc sống. Nhưng điều đó không quá quan trọng, bởi với cụ, làm khèn là để lưu truyền và giữ gìn bản sắc văn hoá của dân tộc Mông.

Nghệ nhân Sùng A Sình thật xứng là tấm gương sáng cho thế hệ trẻ người Mông học tập, phát huy bản sắc văn hóa của dân tộc mình

Kim Dung