Sáng sớm ngày 25/9, ông Phó Chủ tịch Thường trực Hội đồng Toàn quốc Họ Đặng Việt Nam thông báo cho tôi: Cụ Đặng Văn Việt đã từ trần, hưởng thọ 102 tuổi. Tin cụ Việt về cõi vĩnh hằng nhanh chóng đến với các chi Họ Đặng, ai cũng thương nhớ mặc dù biết rằng đó là quy luật của tạo hóa và tuổi cụ đã cao.
Cụ sinh năm 1920 tại Diễn Châu, Nghệ An trong một gia đình dòng dõi: Ông nội là Đặng Văn Thụy, người đỗ Tiến sĩ Đình nguyên Hoàng Giáp (cùng năm thi với Trần Quý Cáp, Huỳnh Thúc Kháng), người từng làm Tế tửu (Hiệu trưởng) Trường Quốc Tử Giám tại Huế. Thân phụ là Đặng Văn Hướng (1897-1954) làm Thượng thư Hình bộ thời vua Bảo Đại, Tổng đốc Nghệ An, từng bí mật ủng hộ phong trào Việt Minh. Khi Tổng khởi nghĩa tháng Tám bùng nổ, chính Tổng đốc Đặng Văn Hướng đã nhanh chóng giao ấn tín, vũ khí, tiền bạc cho chính quyền Cách mạng, sau đó tham gia Việt Minh Liên khu IV. Chính phủ của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã mời cụ Hướng giữ chức Bộ trưởng phụ trách các tỉnh Thanh - Nghệ - Tĩnh. Bà nội cụ Việt là con gái cụ Cao Xuân Dục (1842-1923), một vị đại thần có nhiều cống hiến lớn lao trong sự nghiệp văn hóa, giáo dục thời nhà Nguyễn, thân mẫu là Hoàng Thị Hiến, con gái cụ Hoàng Đại Phương, anh ruột cụ Hoàng Đạo Thúy.
 |
| Cụ Đặng Văn Việt (đứng giữa có khăn quàng cổ) chụp ảnh với Đại biểu Đại hội Toàn quốc Họ Đặng Việt Nam ngày 26/10/2019 |
Cụ Việt tham gia cách mạng sớm. Sau khi đỗ Tú tài, cụ ra Hà Nội học Đại học Y khoa và tham gia Tổng hội Sinh viên cứu quốc rồi trở thành thành viên bí mật của Việt Minh. Sau đó, cụ vào Huế tham gia Trường Thanh niên tiền tuyến của Luật sư Phan Anh và Giáo sư Tạ Quang Bửu, hoạt động trong Tổ Việt Minh dưới sự chỉ huy của đồng chí Hoàng Anh. Sáng 20/8/1945, cụ trực tiếp đảm nhiệm việc cắm lá cờ đỏ sao vàng trên cột cờ Huế trước sự hân hoan của đông đảo Nhân dân kinh đô Huế.
Sau chiến dịch Việt Bắc - Thu Đông năm 1947, ở tuổi 27 cụ được điều từ Trường Võ bị Trần Quốc Tuấn về làm Trưởng phòng Tác chiến của Bộ Tổng Tham mưu. Ít lâu sau trực tiếp tham gia chiến đấu và trở thành Trung đoàn trưởng hai Trung đoàn chủ lực đầu tiên của nước ta. Chiến công lừng lẫy của Đặng Văn Việt là giai đoạn Chỉ huy Mặt trận đường số 4 (1947-1950). Trung đoàn 174 do cụ chỉ huy đã hai lần được tuyên dương Anh hùng, 2 tiểu đoàn cũng được tuyên dương Anh hùng, 10 cán bộ chiến sĩ được phong Anh hùng, nhiều cán bộ được phong quân hàm cấp Tướng (1 Thượng tướng, 6 Trung tướng, 12 Thiếu tướng, 100 Đại tá). Năm 1958, cụ được phong quân hàm Trung tá đến năm 1960 thì xuất ngũ, được điều sang làm Phó Cục trưởng Cục Vật liệu xây dựng, rồi Phó Cục trưởng Cục Xây dựng cơ bản thuộc ngành Thủy sản đến khi nghỉ hưu.
|
| Trung tướng Đặng Quân Thụy, nguyên Phó Chủ tịch Quốc hội và cụ Đặng Văn Việt gặp nhau tại Đại hội Họ Đặng toàn quốc ngày 26/10/2019 |
Người được mệnh danh là Hùm xám đường số 4 đến hôm nay chỉ có quân hàm cao nhất là Trung tá và chưa một lần được phong tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang Nhân dân. Cụ luôn có một cuộc sống thanh bạch, an nhiên, giản dị. Đánh giá về cụ, Anh hùng La Văn Cầu đã phải thốt lên: “Nếu tôi được phong anh hùng một lần thì tôi nghĩ Thủ trưởng Việt phải được phong nhiều lần”. Đại tướng Võ Nguyên Giáp nhận xét: “Ở Việt, về tài và đức là điều không cần bàn đến: Sáng tạo về quân sự, vững vàng về chính trị, khả năng thể hiện trong văn học thật dồi dào”. Đại tướng Chu Huy Mân cho hay: “Tôi kính trọng và hiểu Đặng Văn Việt. Đây là một nhà chỉ huy đặc biệt xuất sắc trong chiến đấu, trong quan hệ với đồng đội. Tôi xác nhận điều này, vì khi Việt giữ chức Trung đoàn trưởng tôi là Chính trị viên Trung đoàn 174”…
Không chỉ các tướng lĩnh, các bạn chiến đấu của cụ Đặng Văn Việt bày tỏ lòng yêu quý và kính nể mà ngay cả những tướng Pháp cũng phải khâm phục người Trung tá thâm niên này. Tướng Marcel Bigeard, nguyên Đại tướng, Bộ trưởng Quốc phòng Pháp, khi xưa là Trung úy phó chỉ huy phân khu Na Sầm và sau là Thiếu tá, tù binh của ta ở Điện Biên Phủ, năm 1998 trở lại thăm nước ta và nhất thiết muốn gặp mặt cụ Đặng Văn Việt. Trong buổi hội ngộ với người lính già bên kia chiến tuyến Bigeard đã nói: “Chúng tôi là những cựu binh Pháp đã chiến đấu tại đường số 4 hay tại một số mặt trận ở Đông Dương đều xin kính chào Ngài - người chiến thắng tại đường số 4, một người chỉ huy chiến trận không ai chê trách được, người mà chúng tôi phải kính nể”. Trong thư gửi cụ Đặng Văn Việt, Đại tá Charles de Pirey viết: “Chúng tôi lấy làm ngạc nhiên khi khám phá ra kẻ đối địch nguy hiểm nhất, kẻ đã làm chúng tôi thất điên bát đảo trên đường số 4 này lại là một thanh niên chưa đầy 30 tuổi, người chỉ huy các lực lượng vũ trang Việt Minh trên một vùng chiến lược quan trọng. Đó là Trung đoàn trưởng của Trung đoàn nổi tiếng 174- Trung tá Đặng Văn Việt”.
Người lính già Đặng Văn Việt với các danh hiệu được tôn vinh như: Vua đường số 4, Hùm xám đường số 4, Đặng Siêu Việt, Anh hùng trong lòng dân…, người đã tham chiến 120 trận chống giặc ngoại xâm và chiến thắng 116 trận, người có nhiều sáng kiến được đánh giá rất cao để giảm thương vong cho chiến sĩ, người được các tướng lĩnh của ta và của đối phương hết lời ca ngợi… đã ra đi ở tuổi 102. Cụ rất xứng đáng với các huân chương cao quý đã được Đảng, Nhà nước trao tặng.
Một điều cần nói thêm, từ năm 1985 cụ bắt đầu bước vào sự nghiệp văn chương. Đặc biệt với “Hồi kí Đường số 4 rực lửa” đã được tặng giải thưởng cao nhất của Ủy ban toàn quốc Liên hiệp các hội Văn học và Nghệ thuật Việt Nam năm 1999. Hồi kí này được chính Đại tướng Võ Nguyên Giáp viết lời tựa và Đại tướng Hoàng Văn Thái viết lời giới thiệu. Ngoài ra cụ còn có một số tác phẩm dịch qua tiếng Pháp, tiếng Anh để giới thiệu ra quốc tế. Cụ còn rất giỏi về một số môn thể thao.
Một nén tâm nhang cầu nguyện cho linh hồn người Cựu chiến binh, người con của dòng Họ Đặng vẻ vang trong lịch sử dân tộc về với cõi vĩnh hằng an giấc ngàn thu.
