Biểu tượng con trâu trong văn hóa Việt

Cùng với quá trình hình thành và phát triển của lịch sử, biểu tượng đã trở thành một phần quan trọng trong tư duy, giao tiếp của con người nói riêng, nền văn hóa Việt Nam nói chung. Biểu tượng vừa mang những đặc trưng chung của nhân loại và tôn giáo, vừa mang những nét riêng của từng dân tộc và từng nền văn hóa khác nhau.
Nếu tư duy khoa học là tư duy logic thì ngược lại tư duy văn hóa là tư duy hình tượng nên khi nói đến các nền văn hóa khác nhau trên thế giới, người ta nghĩ ngay đến hệ thống các biểu tượng. Nhà nghiên cứu Vũ Dũng cho rằng: “Biểu tượng là hình ảnh các vật thể, cảnh tượng và sự kiện xuất hiện trên cơ sở nhớ lại hay tưởng tượng. Khác với tri giác, biểu tượng có thể mang tính khái quát. Nếu tri giác chỉ liên quan đến hiện tại, thì biểu tượng liên quan đến quá khứ và tương lai”...

Văn hóa Việt Nam là một thế giới đầy ắp các biểu tượng. Hầu hết các biểu tượng văn hóa Việt là những sự vật, sự việc gần gũi thân thương và luôn gắn liền với cuộc sống lao động của cư dân làm nông nghiệp. Nổi bật trong hệ thống biểu tượng của văn hóa Việt là biểu tượng trâu.

Biểu tượng tài sản, phương tiện lao động, người bạn gần gũi hiền lành

Nền nông nghiệp trồng lúa nước của người Việt sử dụng sức kéo của trâu, bò để làm đất phục vụ trồng trọt. Chính vì thế trâu trở thành tài sản lớn nhất và quý giá nhất của người nông dân. “Đêm qua kẻ trộm vào nhà/ Làm thinh chợp mắt để mà mất trâu/ Nằm đây chớ chẳng ngủ đâu/ Thức mà giữ lấy con trâu con bò/ Nằm đây nào đã ngủ cho/ Thức mà giữ lấy con bò con trâu”. Trâu là tài sản lớn và quý giá nên người nông dân luôn có ý thức và nêu cao tinh thần bảo vệ nó dù có phải đánh đổi bằng nhiều thời gian và sức khỏe của mình vì họ xác định: “Làm ruộng không trâu/ làm giàu không thóc”; “Con trâu là đầu cơ nghiệp”.

Nông dân và nhà nước phong kiến Việt Nam đặc biệt coi trọng tài sản và phương tiện sản xuất là trâu. Năm 1123, vua Lý Nhân Tông nhấn mạnh: Trâu là con vật quan trọng cho việc cày cấy. Từ nay cấm không được giết trâu ăn thịt. Ai làm trái thì trị tội theo pháp luật. Luật Hình như (thời Lý), Hình luật (thời Trần) đều quy định cụ thể những hình phạt về tội ăn trộm và giết hại trâu bò. Ai bao che hoặc cố tình làm ngơ khi biết hành động của những kẻ trộm cắp trâu, bò cũng đều bị trừng phạt rất nặng.

Biểu tượng con trâu  trong văn hóa Việt

Với vai trò đặc biệt của mình, con trâu luôn gắn liền với mọi hoạt động trong lao động và đời sống của người Việt.

Trong hội họa, điêu khắc và kiến trúc dân gian trâu luôn xuất hiện với vai trò là biểu tượng tài sản, phương tiện lao động, người bạn có phẩm chất gần gũi hiền lành của người nông dân. Các tác phẩm: Cưỡi trâu thả diều, Thư giãn, Cưỡi trâu thổi sáo (tranh Đông Hồ); các phù điêu hình tượng trâu tại các công trình kiến trúc dân gian: Chùa, đền làng, nhà thờ… thể hiện rất rõ điều này. Người Việt quan niệm: trong cuộc đời mỗi con người có ba sự kiện quan trong là “Tậu trâu, cưới vợ, làm nhà”, tài sản lớn và quý nhất là: “ruộng sâu, trâu nái”. Mái nhà cộng đồng của nhiều dân tộc được tạo hình đầu trâu như: Nhà cộng đồng người Cơ Tu (Nhà Gươl), nhìn từ xa, toàn bộ cấu trúc nhà Gươl mô phỏng hình dáng con trâu; trên mái nhà Rông của người Giẻ Triêng cũng có biểu tượng của hai chiếc sừng trâu.

Biểu tượng của sức mạnh, tinh thần thượng võ

Trâu là loài vật có thân hình lo lớn, vạm vỡ và vững vàng. Khối lượng sơ sinh của mỗi chú nghé con đạt 28 đến 30kg, khi trưởng thành đạt 600 đến 800kg đối với trâu cái, 750 đến 900kg đối với trâu đực. Do đặc điểm về loài nêu trên, cộng với khả năng thích nghi tốt trong điều kiện tự nhiên và hoàn cảnh sống mà trâu nhanh chóng trở thành biểu tượng cho sức khỏe, sức mạnh và tinh thần thượng võ của người Việt: “Trâu năm sáu tuổi còn nhanh/ Bò năm sáu tuổi đã tranh về già/ Đồng chiêm xin chớ nuôi bò/ Mùa Đông tháng giá, bò dò làm sao”.

Để thể hiện sức khỏe, sức mạnh của con người, người Việt thường dùng biện pháp so sánh: “Khỏe như trâu”, “Mạnh như trâu”.

Biểu tượng trâu trong văn hóa Việt được lấy làm biểu tượng của Đại hội Thể thao Đông Nam Á (Sea Games 22) tổ chức tại Việt Nam năm 2003. Ban tổ chức Sea Games 22 giải thích: “Biểu tượng vui của Sea Games 22 được đặt tên là Trâu Vàng. Với bản chất hiền lành, hòa đồng và chăm chỉ, hình ảnh con trâu gần gũi, thân mật với người dân trong nền văn minh lúa nước của Việt Nam và các nước Đông Nam Á. Trâu Vàng (còn gọi là Kim Ngưu) gắn với sự tích hồ Tây của Thủ đô Hà Nội. Trâu Vàng tượng trưng cho ước vọng về mùa màng tốt đẹp, ấm no, hạnh phúc, sức mạnh và tinh thần thượng võ của người Việt. Chiếc khố màu đỏ tượng trưng cho trang phục truyền thống thời dựng nước của Việt Nam”.

Biểu tượng của sự thanh bình, ấm no, hạnh phúc

Trong nền văn hóa Việt, trâu còn là biểu tượng của sự thanh bình, cuộc sống ấm no, hạnh phúc. “Trâu ta ăn cỏ đồng ta/Tuy rằng cỏ cụt nhưng là cỏ thơm”, những con trâu thảnh thơi gặm cỏ trên đồng tạo cảm giác thanh bình, yên ả cho làng quê Việt Nam. Chiều chiều, trâu thong thả về chuồng sau một ngày cày ruộng hoặc ăn cỏ với những em bé trên lưng ngồi thổi sáo hay đọc sách là biểu hiện của cuộc sống thanh bần nơi thôn dã nhưng ấm no, hạnh phúc, an lành.

Hình ảnh chú ghé con thư thái gặm cỏ trên cánh đồng bát ngát trong lành cùng với những lời thủ thỉ của người chủ “Nghé ơi ta bảo nghé này/ Nghé ăn cho béo nghé cày cho sâu/ Ở đời khôn khéo chi đâu/ Chẳng qua cũng chỉ hơn nhau chữ cần” tạo ra không gian làng quê Việt Nam thanh bình với những đồng lúa xanh mướt, bát ngát tận chân trời...

Tuy công việc nhà nông vất vả nhưng thông qua những câu ca dao: “Rủ nhau đi cấy đi cày/ Bây giờ khó nhọc có ngày phong lưu/ Trên đồng cạn, dưới đồng sâu/ Chồng cày vợ cấy, con trâu đi bừa”. Chúng ta thấy: Người nông dân luôn yêu đời, lạc quan tin tưởng vào tương lai. Hình tượng con trâu cần mẫn bên con người trong công việc cày cấy tạo ra niềm vui lan tỏa khắp không gian lao động.

Trâu là một trong những loại động vật được thuần dưỡng và trở thành vật nuôi sớm nhất, gần gũi nhất của người Việt. Ngay từ khi khi ngành chăn nuôi được hình thành, trâu đã trở thành loài gia súc chính, được chăn nuôi nhiều nhất, có vai trò đặc biệt quan trọng trong cả đời sống vật chất và tinh thần của con người. Đối với cư dân nông nghiệp lúa nước, trâu vừa là tài sản lớn, vừa là phương tiện sản xuất quan trọng và hiệu quả nhất. Trên cơ sở đó, trâu nhanh chóng trở thành biểu tượng tiêu biểu và đặc sắc nhất trong nền văn hóa Việt.

Nguyễn Thanh Tuấn

Tin liên quan

Cùng chuyên mục

Chèo quê xưa và nay

Chèo quê xưa và nay

Người dân thôn La Điền (làng La Điền), xã Tự Tân, huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình rất đam mê nghệ thuật chèo truyền thống. Cách đây khoảng 80 năm, những người yêu chèo trong làng bàn với nhau thành lập một chiếu chèo, bầu ông Trần Hịnh làm trùm trưởng.
Mùa Xuân hành trình về Việt Bắc

Mùa Xuân hành trình về Việt Bắc

Hành trình trở về những địa danh cách mạng ở chiến khu Việt Bắc trong những ngày mùa Xuân ấm áp là trở về với ngọn nguồn cách mạng, vang vọng và ấm áp nơi đây hình ảnh, lời dạy của Bác Hồ kính yêu...
Chiêm ngưỡng đảo Ngọc

Chiêm ngưỡng đảo Ngọc

Hành trình tới thăm Phú Quốc, chúng tôi đã có những trải nghiệm thú vị và ý nghĩa về hòn đảo giàu đẹp của Tổ quốc, cảm nhận được những giá trị lớn lao mà biển đảo mang đến cho con người, cho đất nước…
Đầu Xuân thăm ngôi đền thiêng ở nơi một tiếng gà gáy 5 huyện đều nghe

Đầu Xuân thăm ngôi đền thiêng ở nơi một tiếng gà gáy 5 huyện đều nghe

Ngã Ba Bông, nơi sông Mã tách dòng phân nhánh thành sông Lèn (Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa) vẫn được người dân ví von là vùng đất một tiếng gà gáy, 5 huyện đều nghe. Nơi đây còn có đền Cô Bơ nổi tiếng linh thiêng, thu hút đông đảo du khách tới tham quan, vãn cảnh mỗi dịp Tết đến Xuân về.
Đặc sắc Lễ hội Mường Xia 2024

Đặc sắc Lễ hội Mường Xia 2024

Lễ hội Mường Xia là hoạt động văn hóa đặc sắc nhằm tri ân công lao của tướng quân Tư Mã Hai Đào, người đã có công lớn trong việc diệt trừ quân xâm lược, trấn ải biên cương.

Tin khác

Ngôi nhà gỗ mít của người thợ già

Ngôi nhà gỗ mít của người thợ già
Bằng sự đam mê nghề nghiệp sau nhiều năm miệt mài lao động, dưới bàn tay tài hoa của người thợ mộc già, ông tự mình làm nên căn nhà bên trong hoàn toàn bằng gỗ mít...

Những bông hoa đẹp chào mừng kỉ niệm 10 năm thành lập quận

Những bông hoa đẹp chào mừng kỉ niệm 10 năm thành lập quận
Sau một buổi sáng (16/3) sôi nổi, rộn rã, 10 phường 10 vẻ khác nhau, 30 tiết mục với sự tham gia của hàng trăm ca sĩ, diễn viên, nhạc công không chuyên như những bông hoa văn hóa, văn nghệ đẹp đủ màu đã nở tung, khoe sắc trên sân khấu lớn Liên hoan tiếng hát NCT năm 2024 của quận Nam Từ Liêm, TP Hà Nội.

Thanh Hóa đón nhận di sản văn hóa phi vật thể quốc gia Lễ hội Sết Boóc Mạy

Thanh Hóa đón nhận di sản văn hóa phi vật thể quốc gia Lễ hội Sết Boóc Mạy
Lễ hội Sết Boóc Mạy được đồng bào người dân tộc Thái ở Như Thanh (Thanh Hóa) gìn giữ nhằm tri ân công đức của tổ tiên. Đồng thời, truyền lại cho thế hệ sau về truyền thống kiên cường, bất khuất của ông cha.

Thăm chợ có tuổi đời trên trăm năm

Thăm chợ có tuổi đời trên trăm năm
Ở TP Tân An, tỉnh Long An có một khu chợ hơn trăm năm tuổi mà ngày nay, người dân vẫn nhắc đến với tất cả thân thương - chợ cũ Tân An...

Khám phá kho cổ vật ở tòa thành đá hơn 600 năm tuổi

Khám phá kho cổ vật ở tòa thành đá hơn 600 năm tuổi
Sau nhiều cuộc khai quật, kho cổ vật hơn 600 năm tuổi hiện được Trung tâm Bảo tồn Di sản Thành nhà Hồ (Vĩnh Lộc, Thanh Hóa) trưng bày, thu hút đông đảo du khách tham quan, chụp ảnh.

Bánh mì Việt Nam đứng đầu danh sách món sandwich ngon nhất thế giới

Bánh mì Việt Nam đứng đầu danh sách món sandwich ngon nhất thế giới
Chuyên trang ẩm thực Tasteatlas mới đây đã đăng bài viết "Top 100 sandwiches in the world" (top 100 món bánh sandwich ngon nhất thế giới), trong đó bánh mì Việt Nam đứng ở vị trí đầu tiên.

Khỏe để tiếp tục đóng góp xây dựng quê hương, đất nước

Khỏe để tiếp tục đóng góp xây dựng quê hương, đất nước
Ngày 2/3, Trung tâm Văn hóa NCT Việt Nam và Hội NCT TP Hà Nội phối hợp tổ chức Liên hoan dân vũ - DanceSport - Nhóm nhảy múa Zumba Fitness và Earobic - Yoga khu vực phía Bắc năm 2024. Tham dự có TS Phan Văn Hùng, Phó Chủ tịch Hội NCT Việt Nam; bà Nguyễn Thị Kim Liên, Giám đốc Trung tâm Văn hóa NCT Việt Nam; ông Nguyễn Thế Toàn, Phó Trưởng ban Thường trực Hội NCT TP Hà Nội; đại diện Trung ương Hội NCT Việt Nam, lãnh đạo Trung tâm Văn hóa NCT Việt Nam, Thường trực Hội NCT TP và hàng trăm vũ công, diễn viên đến từ 26 đoàn thuộc các tỉnh, TP (Thái Nguyên, Bắc Giang, Hà Nội, Hải Phòng, Quảng Ninh, Hà Nam).

Khai mạc Lễ hội Đền Cờn và Khai trương du lịch Hoàng Mai năm 2024

Khai mạc Lễ hội Đền Cờn và Khai trương du lịch Hoàng Mai năm 2024
Tối 29/2, UBND thị xã Hoàng Mai, tỉnh Nghệ An đã tổ chức Khai mạc Lễ hội Đền Cờn và Khai trương du lịch Hoàng Mai năm 2024, nhằm quảng bá các sản phẩm du lịch của thị xã.

Chủ động, đoàn kết, sáng tạo, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ

Chủ động, đoàn kết, sáng tạo, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ
Sáng 27/2, Trung tâm Văn hóa NCT Việt Nam tổ chức Hội nghị tổng kết công tác năm 2023, triển khai nhiệm vụ năm 2024. Tham dự Hội nghị có TS Phan Văn Hùng, Phó Chủ tịch Trung ương Hội NCT Việt Nam; lãnh đạo các Ban, Văn phòng Trung ương Hội; đại diện Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch; các Đoàn nghệ thuật, các CLB thành viên thuộc Trung tâm và đông đảo hội viên.

Tết của người Sán Chỉ ở xã vùng cao Đại Dực

Tết của người Sán Chỉ ở xã vùng cao Đại Dực
Dẫu ở vùng sâu vùng xa của huyện Tiên Yên, tỉnh Quảng Ninh, nhưng người Sán Chỉ ở xã Đại Dực lại có một cái Tết rất vui và đậm đà bản sắc dân tộc.

Giải mã sức hút của Novaworld Phan Thiet từ thành công của lễ hội Vibe Fest Tết Giáp Thìn 2024

Giải mã sức hút của Novaworld Phan Thiet từ thành công của lễ hội Vibe Fest Tết Giáp Thìn 2024
Lần đầu tiên tại Vibe Fest Tết 2024, gần 180 nghìn lượt khách du xuân đã được hòa mình vào không khí bùng nổ với loạt hoạt động vui chơi, giải trí đỉnh cao ngay từ những ngày đầu năm. Nhiều du khách cho biết sẽ sớm quay lại NovaWorld Phan Thiet trong một ngày gần nhất. Điều này một lần nữa tiếp tục khẳng định vị thế của NovaWorld Phan Thiet trên bản đồ du lịch khu vực.

Trường Sinh Việt Nam và những điều tâm nguyện

Trường Sinh Việt Nam và những điều tâm nguyện
Ngày 20/2, hơn 200 hội viên NCT từ các huyện Thanh Trì, Sóc Sơn, Đan Phượng, quận Nam Từ Liêm, Thanh Xuân… hội tụ về Trung tâm Nhân đạo Thịnh Phúc ở xã Tứ Hiệp, huyện Thanh Trì, TP Hà Nội tham dự Chương trình giao lưu văn nghệ, dưỡng sinh Thức vũ kinh Trường Sinh NCT khai Xuân Giáp Thìn 2024.

Nhiều hoạt động đặc sắc tại lễ hội làng Đông Môn trên đất Tây Đô

Nhiều hoạt động đặc sắc tại lễ hội làng Đông Môn trên đất Tây Đô
Lễ hội truyền thống làng Đông Môn, xã Vĩnh Long (Vĩnh Lộc, Thanh Hóa) năm 2024 diễn ra từ ngày 22-24/2, với nhiều hoạt động văn hóa, thể thao đặc sắc.

Hiện tượng phòng vé “Đào, Phở và Piano” khiến cả web và app sập liên tục

Hiện tượng phòng vé “Đào, Phở và Piano” khiến cả web và app sập liên tục
Sau 10 ngày khởi chiếu, bộ phim "Đào, phở và piano" có lượng đặt vé tăng đột biến. Đến 10 giờ sáng 20/2, trang web của Trung tâm Chiếu phim quốc gia vẫn chưa thể truy cập bình thường bởi số lượng người đặt vé online quá đông.

Bộ phim “Đào, phở và piano” liên tục gây sốt phòng vé

Bộ phim “Đào, phở và piano” liên tục gây sốt phòng vé
Hiện toàn bộ vé xem phim đến hết ngày 20/2 đã được bán hết. Trung tâm Chiếu phim quốc gia đã liên tục phải tăng suất chiếu cho “Đào, Phở và Piano”, ban đầu từ 3 suất lên 5 suất, và hiện nay là 11-15 suất chiếu mỗi ngày, tùy theo ngày thường hay cuối tuần.
Xem thêm
Linh thiêng Lễ Vía Quán Thế Âm Bồ Tát đản sinh trên đỉnh Fansipan

Linh thiêng Lễ Vía Quán Thế Âm Bồ Tát đản sinh trên đỉnh Fansipan

Vào ngày 28/3 (nhằm ngày 19/2 âm lịch), Lễ Vía Quán Thế Âm Bồ Tát đản sinh sẽ được tổ chức thiêng liêng lần đầu tiên tại quần thể tâm linh Fansipan với nhiều hoạt động và nghi thức ý nghĩa.
Độc đáo ngôi chùa ven sông lưu giữ 2 bia đá hàng trăm năm tuổi

Độc đáo ngôi chùa ven sông lưu giữ 2 bia đá hàng trăm năm tuổi

Chùa Bồng Hinh giáp sông Yên, thuộc xã Quảng Trung (Quảng Xương, Thanh Hóa) gây ấn tượng với không gian tĩnh lạng, trang nghiêm.
Khám phá vùng đất là khởi nguồn của những nụ cười hạnh phúc

Khám phá vùng đất là khởi nguồn của những nụ cười hạnh phúc

Vợ chồng cô Hương, chú Cát dắt tay nhau tản bộ. Mỏi chân, họ ngồi xuống vệt cỏ trong công viên. Chọn về Ecopark sinh sống từ 7 năm trước, cô chú quan niệm: Hạnh phúc là được già đi cùng nhau và ngay cả khi già đi cũng sẽ già đi ở một nơi thật đẹp.
Giải chạy “Đền Hùng Spirituality Marathon” diễn ra vào ngày 7/4/2024

Giải chạy “Đền Hùng Spirituality Marathon” diễn ra vào ngày 7/4/2024

Giải chạy “Đền Hùng Spirituality Marathon” – Về nguồn 2024 sẽ diễn ra vào ngày Chủ nhật 7/4/2024 (ngày 29/2 âm lịch).
VFF chấm dứt hợp đồng với HLV Philippe Troussier

VFF chấm dứt hợp đồng với HLV Philippe Troussier

Ngay sau trận thua "bết bát" của đội tuyển Việt Nam trước Indonesia trong khuôn khổ lượt về vòng loại thứ 2 World Cup 2026, VFF đã ra thông cáo báo chí với nội dung: “VFF và HLV Philippe Troussier cùng đi đến thỏa thuận chấm dứt hợp đồng”.
Trực tiếp bóng đá, xem trực tiếp Việt Nam vs Indonesia 19h00 ngày 26/3

Trực tiếp bóng đá, xem trực tiếp Việt Nam vs Indonesia 19h00 ngày 26/3

Vào lúc 19h ngày 26/3, trên SVĐ Mỹ Đình (Hà Nội), đội tuyển Việt Nam có trận tái đấu với đội tuyển Indonesia trong khuôn khổ lượt về vòng loại thứ 2 World Cup 2026.
Hoa vàng bến đợi

Hoa vàng bến đợi

Chiều buông trên bến sông nở đầy hoa sao nhái. Bầu trời đỏ, mặt sông đỏ, hoa sao nhái vàng bất chợt cũng bị nhuộm đỏ như đang thắp lửa lung linh để đốt cháy rụi cảnh thiên nhiên của những ngày đầu Hạ ở một vùng đồng bằng xa xôi hẻo lánh.
Xuân trên tay mẹ

Xuân trên tay mẹ

Thèm quá chừng cái bong bóng heo thổi căng phơi khô làm bóng ném!!!
Tết của người cựu chiến binh

Tết của người cựu chiến binh

Kể từ khi bị tai biến cách đây vài năm về trước, kí ức đối với ông tôi chỉ là những mảnh chắp vá lúc nhớ lúc quên.
Lễ hội Văn hóa Ẩm thực - Món ngon Saigontourist Group 2024

Lễ hội Văn hóa Ẩm thực - Món ngon Saigontourist Group 2024

Lễ hội Văn hóa Ẩm thực - Món ngon Saigontourist Group 2024 lần 3 mở cửa phục vụ công chúng từ 16g-22g mỗi ngày, liên tục từ ngày 28-31/3/2024 tại Khu du lịch Văn Thánh, TP Hồ Chí Minh với hơn 400 món ăn, thức uống đặc trưng vùng miền tại hơn 40 gian hàng ẩm thực được bố trí thành 3 khu vực Bắc, Trung, Nam.
"Bom tấn" "Dune: Hành tinh cát phần 2" gây sốt các phòng vé

"Bom tấn" "Dune: Hành tinh cát phần 2" gây sốt các phòng vé

Phim “Dune: Hành tinh cát 2” là phần tiếp theo của “bom tấn” thành công năm 2021, chuyển thể từ bộ tiểu thuyết “Xứ cát” của nhà văn Frank Herbert.
Lịch phát sóng, link xem trực tiếp “Nữ hoàng nước mắt" - Queen of tears của Kim Soo Hyun

Lịch phát sóng, link xem trực tiếp “Nữ hoàng nước mắt" - Queen of tears của Kim Soo Hyun

Tối 9/3, tập 1 "Queen of tears" (Nữ hoàng nước mắt) do bộ đôi cực phẩm về visual và độ nổi tiếng Kim Soo Hyun và Kim Ji Won đóng chính đã ra mắt khán giả.
Phiên bản di động