Thú săn dế...

Tìm và bắt dế

Tô Klạn, địa điểm bắt dế mà chúng tôi chọn, nằm trên địa phận thôn Bắc Trang, xã Đinh Trang Hòa, huyện Di Linh, tỉnh Lâm Đồng. Cả bọn đang len lỏi dưới những tán cây cà phê thì bỗng dưng anh K’Tơn khựng lại rồi dùng cái xà bấc - một loại cuốc của người K’Ho - cào nhẹ mấy cái xác lá cà phê khô làm lộ ra một ụ đất mới tơi xốp như đất ở các tổ kiến đùn cao hơn mặt đất và nói: “Nó đây rồi”. Tức thì, anh xợt nhẹ một nhát xà bấc cho sạch bụi cây dại quanh miệng hang và cái lỗ to cỡ ngón tay cái nằm ẩn ngay dưới ụ đất tơi xốp xuất hiện. Anh bẻ một nhánh nhỏ cây cà phê khô dài khoảng 60 cm, nhẹ nhàng thọc sâu vào bên trong hang, sau đó, bổ thêm vài nhát xà bấc nữa là đã tóm gọn một con dế đen trùi trũi.

Cách chỗ anh K’Tơn một bụi cà phê, chị Ka Thi cũng vừa kéo một con dế béo nẫn ra khỏi hang. Chị chia sẻ: “Dế thường chọn những chỗ cao ráo, thoáng mát để đào hang làm nơi trú ẩn. Đặc tính của loài này là sống độc lập và rất hiếu chiến. Vì vậy, mỗi hang chỉ có một con dế trú. Một hang mà có hai con dế sống, chắc chắn chúng là vợ chồng. Tuyệt đối không có chuyện hai con dế đực hoặc hai con dế cái sống cùng một hang”. Y như lời chị Ka Thi, trong quá trình bắt dế, chúng tôi thường gặp hai con dế trú chung một hang và dĩ nhiên chúng gồm một con đực và một con cái.

Con dế vừa bị bắt.

Theo chị Ka Thi, hang dế rất dễ phát hiện. Cứ việc tìm chỗ nào nhiều ụ đất mới tơi xốp đụn lên trên mặt đất, rồi dùng xà bấc xợt nhẹ lớp đất này ra mà thấy có một cái hang to cỡ ngón tay cái nằm sâu bên trong lòng đất thì đích thị nó là hang dế. Hang có dế trú ẩn, miệng hang hãy còn bịt kín bởi lớp đất tơi xốp. Miệng hang đã lộ ra, tức là con dế đã rời khỏi hang, đi đào hang mới. “Tìm và phát hiện hang dế không khó. Tuy nhiên, đào dế lại cần có kĩ năng. Có con dế rất khôn, đào một lúc mấy hang thông nhau, mỗi hang chúng lại đào thành nhiều nhánh, có nhánh chính nhánh phụ và có cả nhánh thoát hiểm phòng khi cần kíp”, anh K’Júi cho biết.

“Theo kinh nghiệm, gặp hang nào có rất nhiều ụ đất đùn trên miệng hang và miệng hang rộng, thì đó là hang của dế cụ, sống lão làng. Muốn bắt được loại dế này, trước hết phải tìm cho ra các lỗ thoát hiểm rồi dùng đất bịt kín lại, sau đó lấy một nhánh cây nhỏ thọc sâu xuống hang theo đường đào của dế, rồi mới dùng xà bấc đào. Trong quá trình đào, người bắt dế phải vừa đào vừa nghe ngóng, lần theo từng hang một, tránh làm mất dấu nhánh hang chính, thể nào cũng bắt được con dế to sụ”, anh K’Tơn nói thêm. Chưa hết, chị Ka Thi còn cho hay: “Tô Klạn chính là nơi dế tụ về đào hang trú ẩn nhiều nhất ở Cao nguyên Di Linh. Chiều sâu trung bình của các hang dế chừng 50 cm, cá biệt có hang sâu tới 1 mét, nhưng cũng có hang chỉ sâu chưa đầy 20 cm”.

Những rủi ro trong quá trình bắt dế

Công việc bắt dế mới trông qua rất đơn giản, tưởng chừng như ai cũng có thể làm được. Ấy thế mà theo anh K’Tơn công việc đi bắt dế đôi khi cũng gặp phải những rủi ro, đe dọa đến tính mạng chứ chẳng chơi, nguy hiểm nhất vẫn là bị rắn hoặc rết cắn, nặng thì tử vong, nhẹ cũng mang thương tật cả đời.

Chỉ tay vào một cái hang trước mặt, chị Ka Thi nói: “Như cái hang này chẳng hạn, tôi sẽ không bao giờ đào. Bởi, miệng hang đã được nong ra như vậy, rất dễ có con rết hoặc con rắn trú ẩn trong đó, nếu thọc tay vào sẽ bị rết, rắn cắn khó mà tránh khỏi”. Tiếp lời chị Ka Thi, anh K’Júi kể: “Cách đây độ mười năm, có người đã bị rết cắn dẫn đến hoại tử phải cắt bỏ một ngón tay. Mặc dù cái hang mà người ấy đào miệng hang vẫn hoàn toàn bịt kín bởi lớp đất mới tơi xốp, nhưng tuyệt nhiên không có dế trú ẩn, thay vào đó là rết”.

Anh K’Tơn khuyến cáo, muốn tránh rủi ro bị rắn hoặc rết cắn, tốt nhất không nên đào những hang mà miệng hang đã lộ sẵn, lại có vết trườn nhẵn, hay mờ mờ móng lắt nhắt... Còn những hang, tuy miệng hang vẫn còn bịt kín bởi lớp đất mới tơi xốp cũng cần thận trọng. Mỗi người đi bắt dế nên cầm theo một con dao nhỏ để khoét đất ở đoạn cuối hang. Chỉ khi đã thấy rõ là dế thì mới dùng tay bắt dế, tuyệt đối không dùng tay moi đất tìm dế ở đáy hang.

Chế biến món dế chiên nước mắm.

Dế chiên nước mắm

Những con dế mập mạp, đen bóng và béo nẫn mà chúng tôi bắt cả ngày, được chị Ka Thi đổ vào thau nước lã, nhằm làm cho cánh dế bị ướt nước, không còn khả năng bay. Chị dùng kéo cắt bỏ những phần chân có gai sắc nhọn, cánh và đuôi, rút sạch ruột, loại bỏ túi hôi nằm ở gáy con dế, rồi đem rửa kĩ với nước muối pha loãng, dấm khử mùi, để ráo hẳn nước rồi mới chế biến món ăn.

Nếu chỉ đơn giản có vậy thì không thể làm nên một đĩa dế chiên nước mắm ngon đúng điệu. Trước đó, chị Ka Thi cầu kì trộn hỗn hợp thịt ba chỉ với gia vị tiêu, tỏi, nước mắm... rồi bọc quanh hạt lạc rang và nhét vào bụng từng con dế. Sau đó, chị mang chúng nhúng vào lòng trắng trứng gà đánh đều với nước mắm và bột mì. Cuối cùng, chị cho từng con dế ngập trong chảo dầu nóng già và chiên cho đến khi chúng chuyển hẳn sang màu vàng sậm. Bấy giờ, chỉ việc cho dế ra đĩa lót cùng rau sống và cà chua là đã có một món ăn lạ miệng. Món dế chiên nước mắm sẽ đậm đà hơn, tròn vị hơn, giòn tan hơn nếu có thêm chén nước chấm ngon. Vị cay cay của ớt, chua chua của chanh hòa trong cái béo ngậy, thơm bùi của thịt dế đủ để thực khách quên mất đường về.