Giữ hồn sen Tây Hồ - câu chuyện từ gia đình nghệ nhân Lưu Thị Hiền

Đoàn cán bộ Trung ương Hội NCT Việt Nam và Hội NCT TP Hà Nội thăm cơ sở sản xuất trà sen Hiền Xiêm

Gia đình bà Hiền đã có bốn đời gắn bó với nghề ướp trà sen Bách Diệp – loài sen quý chỉ có ở hồ Tây. Từ năm 1911, ông bà tổ đã để lại bí quyết ướp trà bằng phương pháp thủ công tỉ mỉ. Để làm ra 1kg trà sen thượng hạng cần tới 1.500 - 2.000 bông sen, trải qua 7 lần ướp gạo sen, 7 lần sấy bằng than hoa trong suốt 21 ngày. Trà cũng phải chọn vùng nguyên liệu, đó là những cây trà lâu năm và chỉ dùng phân hữu cơ. “Cầu kì, công phu đến mức ai không kiên nhẫn, say nghề thì không thể theo được”, bà Hiền chia sẻ.

Vợ chồng Nghệ nhân Lưu Thị Hiền - Ngô Văn Xiêm

Suốt hơn nửa thế kỉ gắn bó với nghề, bà Lưu Thị Hiền đã tích lũy cho mình kho tàng kinh nghiệm quý báu mà không sách vở nào ghi chép được. Bà nói, làm trà sen quan trọng nhất là “biết nghe hương” - cảm nhận hương sen trong từng cánh, từng hạt gạo sen để quyết định thời điểm ướp, sấy. Người làm nghề phải kiên nhẫn, không nóng vội, bởi chỉ cần thiếu một công đoạn chăm chút, trà sẽ mất đi cái tinh túy vốn có. Chính sự khắt khe và tình yêu nghề ấy đã làm nên thương hiệu Trà sen Hiền Xiêm, được nhiều khách hàng trong và ngoài nước tin tưởng.

Trà sen Hiền Xiêm từng được chọn để phục vụ Hội nghị Thượng đỉnh Mỹ - Triều 2019, được trao bằng khen, vinh danh trong tốp “Nhãn hàng nổi tiếng Hà Nội”;... Mỗi chén trà khi ấy không chỉ là một thức uống, mà còn là sứ giả văn hóa, thể hiện sự tinh tế và hiếu khách của người Hà Nội. Đó là niềm tự hào không chỉ của riêng gia đình bà Hiền, mà còn của cả làng nghề trà sen Tây Hồ.

“Chúng tôi làm không phải để giàu sang, mà để giữ nghề. Mỗi chén trà không chỉ là hương vị, mà là kết tinh công sức của cả gia đình, là kí ức Hà Nội gửi tới người thưởng trà”, bà Hiền nói.

Điều đặc biệt ở gia đình bà Hiền là cả nhà cùng làm trà. Người già tách cánh, lấy gạo sen; lớp trung niên ướp trà, sấy; lớp trẻ học cách đóng gói, quảng bá trên mạng xã hội. Mỗi thành viên một công đoạn, tạo nên sự gắn kết bền chặt.

Bà Hiền tâm sự: “Tôi truyền nghề cho con cháu không chỉ để có nghề mưu sinh, mà quan trọng hơn là để chúng hiểu giá trị văn hóa, để sau này dù đi đâu, làm gì, vẫn nhớ mình là người con của đất Hà Thành”.

Trong bối cảnh thị trường thay đổi, khách hàng trẻ ưa thích sản phẩm hiện đại, con cháu bà Hiền đã ứng dụng công nghệ số, thương mại điện tử, cải tiến bao bì, song vẫn giữ trọn vẹn tinh hoa thủ công. Chính sự hòa quyện giữa truyền thống và hiện đại giúp trà sen Hiền Xiêm được chứng nhận OCOP 4 sao duy nhất của quận Tây Hồ cũ.

Cụ Ngô Thị Lành, 86 tuổi ngày nào cũng đến cơ sở tham gia làm trà. Cụ bảo: “Những mô hình người cao tuổi làm kinh tế giỏi, tạo việc làm cho người cao tuổi và trao truyền nghề truyền thống cho con cháu như gia đình ông bà Hiền Xiêm rất cần được nhân rộng”.

Bà Trần Thị Thu Hường, nguyên Chủ tịch Hội NCT quận Tây Hồ cũ, nhận xét: “Gia đình nghệ nhân Lưu Thị Hiền là một tấm gương sáng điển hình của phong trào NCT không ngừng cống hiến. Ở tuổi gần 80, bà Hiền vẫn bền bỉ giữ nghề ướp trà sen truyền thống, một nghề không chỉ làm ra sản phẩm đặc sắc mà còn góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa của Thủ đô. Điều đáng trân trọng hơn cả là bà đã truyền lại bí quyết và ngọn lửa nghề cho con cháu, để thế hệ sau tiếp tục phát huy”.

Theo bà Hường, gia đình bà Hiền không chỉ giữ nghề mà còn tạo việc làm cho nhiều lao động địa phương, trong đó có nhiều người cao tuổi, góp phần phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và quảng bá hình ảnh Hà Nội thanh lịch, văn minh. “Bà Hiền là hội viên người cao tuổi tiêu biểu, là hình ảnh của thế hệ đi trước vừa biết trân trọng di sản, vừa biết truyền cảm hứng để lớp trẻ tiếp bước. Đây cũng là minh chứng rõ nét cho vai trò to lớn của NCT trong xây dựng và phát triển đời sống văn hóa ở cơ sở”, bà Hường nhấn mạnh.

Nghề ướp trà sen hiện đối diện nhiều thách thức: Diện tích trồng sen Bách Diệp thu hẹp, chi phí nguyên liệu ngày càng cao, lao động trẻ ít mặn mà với nghề. Để sản xuất được trà ngon phải có không gian thoáng rộng, mát mẻ, hồ nước trong lành. Trong bối cảnh đô thị hóa, bà Hiền vẫn lo không biết khu sản xuất của bà có vào quy hoạch không, và nếu có thì có được hỗ trợ một không gian tương tự hay không.

Thế nhưng, bà Hiền vẫn tin: “Nếu con cháu còn giữ nghề, còn đam mê, thì hồn sen Tây Hồ sẽ không bao giờ mất”. Sự kiên định ấy không chỉ giữ cho gia đình bà một sinh kế, mà còn giữ lại cho Hà Nội một phần kí ức văn hóa. Mỗi bông sen, mỗi cánh trà chính là một “cầu nối” để quá khứ và hiện tại giao hòa.

Nghệ nhân Lưu Thị Hiền (hàng trên thứ 5 từ phải sang) tham dự Hội thảo NCT tham gia đẩy mạnh chuyển đổi số, chuyển đổi xanh do Trung ương Hội phối hợp Hội NCT TP Hà Nội tổ chức

Bài, ảnh: Thanh Hà

Trình bày: Thanh Hà