Tổ tôm điếm - thú chơi tao nhã đầu Xuân

Nghệ nhân rao bài có vai trò quan trọng trong khi chơi, không chỉ hài hước, dí dỏm, sâu sắc, mà còn phải có chất giọng đủ để ngân nga những làn điệu chèo, lẩy Kiều thu hút lòng người, có khả năng ứng dụng linh hoạt những vần thơ trong các tác phẩm văn học dân gian hoặc do chính họ tùy hứng sáng tác. Các trí nhân tập trung, nhanh trí, sáng tạo, tính toán từng nước đi. Trò chơi hấp dẫn ở chỗ cùng bộ bài 120 quân có nhiều giai thừa, các nước đi thiên biến vạn hóa, không ván nào giống ván nào. Người xưa cho rằng, bộ môn tổ tôm điếm tồn tại vì nhiều lí do, trong đó có yếu tố tâm linh. Nhiều gia chủ làm nhà, mừng thọ, cưới hỏi cho con cái đều mời điếm tổ tôm đến chơi mong muốn điều an lành, may mắn. Các hội chơi có ù, đặc biệt ù "chi chi nẩy" thì lộc đến đầy nhà, may mắn cả năm. Do vậy, trong Hội thi, điếm nào có ù "chi chi nẩy" thường được tài trợ, tặng quà nhiều hơn. Thông qua luật chơi chặt chẽ, rõ ràng, thi đấu theo thể lệ, tính cách mỗi con người thể hiện rất rõ trí tuệ, thái độ ứng xử, mối quan hệ giữa những người chơi với nhau. Do vậy, đây là môn chơi thể hiện khí chất, tạo sự đoàn kết gắn bó, nêu cao vai trò "Tuổi cao - Gương sáng" trong gia đình và cộng đồng dân cư; giúp NCT sinh hoạt văn hóa lành mạnh, chống lão hóa, hạn chế tiêu cực ở các lễ hội đầu xuân.
Hấp dẫn và lan tỏa
Theo các cụ cao niên, môn tổ tôm điếm có từ thế kỉ trước, ban đầu chỉ dành cho người giàu, quan chức trong xã hội. Năm 2008, Ban Liên lạc tổ tôm điếm chính thức thành lập, là thành viên Hội NCT tỉnh, có sự tham gia của một số CLB thuộc TP Hà Nội và tỉnh Bắc Giang. Năm 2009, bộ môn được tham gia giao lưu tại Lễ hội Văn hóa các dân tộc Việt Nam ở Đồng Mô, năm 2010 giao lưu chào mừng kỉ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội.
Từ khi có quyết định của UBND tỉnh, năm nào Hội NCT tỉnh cũng tổ chức Hội thi. Năm nay, chào mừng TP Bắc Ninh được công nhận đô thị loại I, trước, trong và sau Tết Nguyên đán Mậu Tuất 2018, Hội NCT đều tổ chức giao lưu, hội thi tạo cơ hội để các CLB cọ xát, học hỏi, trao đổi kinh nghiệm, đồng thời phát triển nhân rộng mô hình. Hội thi thu hút hơn 200 thành viên, thuộc 82 đơn vị tham gia; trong đó hơn 160 trí nhân là người chơi chính; ngoài ra còn người chia bài, rao bài, trọng tài. Sau hai ngày thi đấu, Ban tổ chức trao giải Nhất cho CLB tổ tôm điếm Lũng Sơn, huyện Tiên Du; giải Nhì: CLB Quảng Phú, huyện Lương Tài; giải Ba: CLB Hồi Quan, thị xã Từ Sơn; 2 giải khuyến khích: CLB Lộ Bao, huyện Tiên Du và CLB Phố Mới, huyện Quế Võ.

Rao bài...

Trao thưởng cho các CLB xuất sắc đoạt giải

Bà Ngô Thị Kim Huyền, Phó Trưởng ban Thường trực BĐD Hội NCT tỉnh cho biết: Từ một số CLB ban đầu, đến nay, Ban Liên lạc Tổ tôm điếm Hội NCT tỉnh Bắc Ninh đã có 71 CLB, 11 Ban Liên lạc thành viên, thu hút hơn 1.400 hội viên tham gia; nhiều thành viên đến từ huyện Việt Yên (tỉnh Bắc Giang); các huyện Đông Anh, Gia Lâm, quận Long Biên (TP Hà Nội). Tỉnh Bắc Giang đã thành lập 16 CLB ở các huyện Việt Yên, Hiệp Hòa, Lạng Giang; hiện Hội NCT tỉnh đang trình lãnh đạo Tỉnh ủy - UBND tỉnh cho phép thành lập Ban Liên lạc cấp tỉnh. Tùy theo điều kiện, CLB sinh hoạt định kì hằng tháng hoặc hằng tuần. Ban Chủ nhiệm phân công người phụ trách nghiệp vụ, tài chính bảo đảm dân chủ, công khai minh bạch.
Cũng như một số CLB khác của NCT, hoạt động CLB Tổ tôm điếm dựa vào nguồn kinh phí xã hội hóa, mà hầu hết do hội viên đóng góp; phần khác do tài trợ từ các hội thi và con cháu hội viên ủng hộ. Bên cạnh sự phát triển tự phát, các cấp chính quyền trong tỉnh đã nhận thức đây là sân chơi trí tuệ, nâng cao sức khỏe tuổi già, nét văn hóa truyền thống đặc trưng của vùng Kinh Bắc cần hỗ trợ để bảo tồn và phát triển.
Tuy nhiên, do sức hấp dẫn của bộ môn này, NCT thường xuyên nhắc nhở con cháu tập trung vào các công việc chuyên môn, chỉ khi có điều kiện về thời gian, kinh tế và không vướng bận việc gia đình, xã hội thì mới tham gia. Đồng thời tránh việc lạm dụng vào mục đích không lành mạnh, CLB quy định các phần thưởng hoàn toàn bằng hiện vật.

Bài và ảnh: Thanh Hà