Những năm qua, quần thể di tích lịch sử Điện Biên Phủ được tôn tạo và xuất hiện một số công trình mới. Đầu tiên phải kể tới việc bảo tồn, tôn tạo di tích Cứ điểm đồi A1, nhằm gìn giữ những dấu tích của Chiến thắng Điện Biên Phủ; với tổng diện tích 81.500m2.
Nơi đây đã diễn ra trận chiến đấu ác liệt, ta và địch giành nhau từng tấc đất. Bộ đội đã đào hầm, đưa gần 1.000 kg thuốc nổ, đánh nổ tung hệ thống phòng thủ của đối phương vào lúc 20 giờ 30 phút ngày 6/5/1954. Đó cũng là hiệu lệnh tổng công kích của Bộ Chỉ huy Chiến dịch cho các đơn vị trên chiến trường Điện Biên. Đỉnh đồi A1 hiện còn vết tích hố bộc phá và căn hầm cố thủ của những tên địch ngoan cố. Công trình bảo tồn, tôn tạo di tích đường kéo pháo và trận địa pháo của bộ đội ta trong Chiến dịch Điện Biên Phủ, nhằm gìn giữ, giới thiệu cho đồng bào cả nước và khách quốc tế hiểu rõ được tinh thần yêu nước, ý chí quật cường, nghệ thuật quân sự tài tình, sự dũng cảm, hi sinh, tinh thần “Quyết chiến, Quyết thắng” của quân dân ta trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược. Tuyến đường kéo pháo có chiều dài 39.97397m.
Cụm kéo pháo bằng tay dài 24m, rộng 8m, cao 12,5m, nặng 1.200 tấn, mô phỏng cảnh bộ đội kéo pháo bằng tay vào trận địa phía Bắc Điện Biên Phủ. Cụm tượng bằng chất liệu đá xanh Thanh Hóa, gồm 29 nhân vật (21 nhân vật bán thân, 8 nhân vật toàn thân). Trên con đường kéo pháo vào trận địa, được tôn tạo lại những dấu chân bộ đội ta kéo pháo vượt núi cao hiểm trở; có bia tưởng niệm Anh hùng Tô Vĩnh Diện, người hi sinh thân mình để cứu pháo. Công trình Tượng đài công viên chiến thắng Mường Phăng thuộc xã Mường Phăng. Cụm tượng gồm 102 tấn đá ghép, nặng khoảng 800 tấn với 25 nhân vật; cao bình quân 2,7m; có 6 lá cờ, cao 9 mét, biểu tượng của các quân chủng, binh chủng tham gia Chiến dịch Điện Biên Phủ và các lôgô, đại diện các lực lượng phòng thủ của thực dân Pháp. Tượng có chiều rộng 3m, dài 21m, điểm cao nhất là 8m, trong đó, đế tượng cao 1,2m với hình tượng Đại tướng Võ Nguyên Giáp đứng giữa, đang đọc thư của Hồ Chủ tịch; các nhân vật đại diện các đơn vị tham gia Chiến dịch Điện Biên Phủ đứng xung quanh, vui mừng với chiến thắng vĩ đại. Cụm tượng xây dựng bằng đá xanh Thanh Hóa; được chế tác và tạc tại xã Ninh Văn, huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình. Những công trình bảo tồn, tôn tạo và xây dựng mới ở Điện Biên Phủ là công sức, tiền của đóng góp của Nhân dân địa phương và cả nước làm nên. Mọi người đặc biệt chú ý tới tượng đài Chiến thắng Điện Biên Phủ trên đồi D1. Tác giả tượng đài, nhà điêu khắc Nguyễn Hải tâm sự: “Tôi chưa một lần đến Điện Biên Phủ. Nhưng khi tập kết ra Bắc, âm vang chiến thắng Điện Biên Phủ còn ở mọi nơi. Qua sách báo, phim ảnh và đặc biệt là qua các bài hát của nhạc sĩ Đỗ Nhuận, Hoàng Vân... tôi đã “ngấm” dần chiến thắng vĩ đại của dân tộc. Sau khi tốt nghiệp Đại học Mỹ thuật, tự nhiên trong tôi nảy ra ý nghĩ sáng tác về Chiến thắng Điện Biên Phủ. Tôi lao vào làm việc miệt mài; tác phẩm được bắt đầu làm từ năm 1963 và đến cuối năm 1964 mới làm xong. Tuy nhiên, lúc đầu chỉ là tượng để bày trong nhà”. Nói về ý nghĩa nguyên bản của bức tượng, nhà điêu khắc Nguyễn Hải giải thích: “Tượng đài có 3 anh Bộ đội Cụ Hồ, một em bé dân tộc Thái, một lá cờ đỏ sao vàng và một bó hoa. Một anh bộ đội phất cao lá cờ, tượng trưng cho các Đại đoàn quân đánh vào Điện Biên Phủ năm xưa. Khi sáng tác, tôi nhớ tới hình ảnh anh bộ đội cầm cờ phất trên nóc hầm Đờ Cátxtơri. Một anh bộ đội bế em bé người Thái, trên tay cầm một bó hoa. Khi sáng tác anh bộ đội này, tôi nghĩ đến những văn nghệ sĩ quân đội đã, đang và sẽ góp sức, ca ngợi chiến thắng; để chiến thắng mãi mãi đi vào sử xanh. Em bé người Thái tượng trưng cho sự nối tiếp thế hệ trẻ của các dân tộc, góp phần xây dựng quê hương Tây Bắc đẹp giàu. Anh bộ đội thứ ba cầm súng thể hiện tinh thần luôn luôn cảnh giác của quân đội trước mọi kẻ thù...”. Khi nghe tin tác phẩm của mình được chọn để làm tượng đài Chiến thắng Điện Biên Phủ, nhà điêu khắc Nguyễn Hải vô cùng hạnh phúc. Ông huy động cả gia đình, từ vợ là bà Lê Thị Chinh, nguyên giảng viên Trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp, con trai là nhà điêu khắc Nguyễn Hải Nguyễn và con gái là họa sĩ Nguyễn Thị Chinh Lê tập trung làm bản phác thảo cho phù hợp với ngôn ngữ tượng đài trên đồi D1. Bức tượng phác thảo được làm tại xưởng của ông ở Bình Dương. Ông bàn bạc với vợ, con, quyết định tặng mẫu tượng đài cho Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân Điện Biên, thể hiện tấm lòng của người con Nam Bộ với đồng bào miền Bắc, đã nuôi dưỡng và tạo điều kiện cho ông trưởng thành... Trong những ngày này, tỉnh Điện Biên đang cùng cả nước vui mừng kỉ niệm 65 năm ngày Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ. Với địa phương, việc tổ chức lễ kỉ niệm là việc lớn được Đảng, Nhà nước rất quan tâm và chỉ đạo. Chiến thắng Điện Biên Phủ mãi mãi là niềm tự hào của Nhân dân Điện Biên và Nhân dân cả nước. Đó là chiến thắng lừng lẫy trên mảnh đất lịch sử. Bởi vậy, Nhân dân các dân tộc ở đây, phát huy truyền thống anh hùng, đoàn kết, đẩy mạnh các hoạt động để khẳng định ý nghĩa lịch sử vĩ đại ấy.
