Bãi cọc gỗ được khai quật tại xã Liên Khê thuộc trận chiến Bạch Đằng lần thứ 3 - năm 1288

Hiện trường Bãi cọc gỗ được khai quật. Ảnh: An Đăng/TTXVN

Từ báo cáo giám định bước đầu

Theo báo cáo sơ bộ của Viện khảo cổ học: Trên cơ sở phát hiện mới đây của người dân làng Mai Động, xã Liên Khê, huyện Thủy Nguyên về hai thân cây gỗ nằm trong lòng đất thuộc vùng đê bao sông Đá Bạc, UBND huyện Thủy Nguyên, Bảo tàng Hải Phòng đã xuống hiện trường khảo sát, kiểm tra, lấy mẫu cọc gửi Viện Khảo cổ học giám định niên đại...

Ngày 16/10/2019, theo đề nghị của Bảo tàng Hải Phòng và Phòng Văn hóa và Thể thao huyện Thủy Nguyên, Đoàn khảo sát do Tiến sĩ Lê Thị Liên, Hội Khảo cổ học làm Trưởng đoàn về khảo sát hiện trường.

Đầu tháng 12, Đoàn khảo sát do Tiến sĩ Nguyễn Gia Đối, Quyền Viện trưởng Viện Khảo cổ học làm Trưởng đoàn xuống hiện trường khảo sát lần 2, đợt khảo sát này phát hiện 9 đầu cọc. Kết quả giám định C14 cho niên đại 1270 - 1430 AD.

Dựa trên kết quả 2 lần khảo sát, ngày 15/11/2019, Sở Văn hóa và Thể thao thành phố Hải Phòng đã có Văn bản số 2355/SVH&TT-BTHP đề nghị Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho phép Viện Khảo cổ học phối hợp với Bảo tàng Hải Phòng khai quật di tích cánh đồng Cao Quỳ, xã Liên Khê, huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng.

Ngày 27/11/2019, Viện Khảo cổ học phối hợp với Bảo tàng Hải Phòng tiến hành khai quật bãi cọc tại cánh đồng Cao Quỳ. Kết quả khai quật 950m2 với 3 hố khai quật phát hiện 27 cọc (H1 diện tích khai quật 280m2, phát hiện 17 cọc; H2 diện tích khai quật 198m2, phát hiện 2 cọc, và H3 diện tích khai quật 472m2, phát hiện 8 cọc).

Trong quá trình khảo sát, nhân dân địa phương cung cấp thêm thông tin: Cách đây khoảng 30 năm, khi canh tác trên cánh đồng Cao Quỳ (sát hố H1), gia đình ông Nguyễn Công Từ, bà Nguyễn Thị Chế thôn 3, làng Mai Động phát hiện 10 cọc gỗ; ông Trần Văn Do, thôn 7, làng Quỳ Khê phát hiện 3 cọc gỗ; tại đầu núi Chẹo và Hang Trê, thôn 7, làng Quỳ Khê, người dân phát hiện 11 cọc... Số cọc tìm được có đường kính khoảng 35 - 50cm.

Ngoài việc khảo sát hệ thống cọc gỗ tại 2 cánh đồng Cao Quỳ và Quỳ Khê, Đoàn khảo sát còn nghiên cứu các di tích đền Thụ Khê, chùa Mai Động, chùa Thiểm Khê (xã Liên Khê, huyện Thuỷ Nguyên) đã được xếp hạng Di tích quốc gia từ năm 1993, liên quan đến chiến thắng Bạch Đằng lần thứ 3.

Kết quả bước đầu khảo sát, khai quật cho thấy, các cọc phân bố theo chiều Đông - Tây, đường kính từ 26 - 46 cm, trên các cọc có mộng ngoàm dùng để luồn dây kéo. Các cọc phân bố không thẳng hàng, có thể được bố trí thành thế trận vào thế kỷ XIII...

Từ thực tế khai quật, giám định, Viện Khảo cổ học nhận định: Bãi cọc gỗ được khai quật tại xã Liên Khê (huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng) thuộc trận chiến Bạch Đằng lần thứ 3 (năm 1288), để ngăn chặn quân Mông Nguyên không đi vào khu vực sông Giá và khu vực chỉ huy của Trần Quốc Tuấn, buộc đạo quân này đi theo sông Đá Bạc vào sông Bạch Đằng. Từ đó, rơi vào trận địa cọc được bố trí sẵn của Trần Quốc Tuấn, nhấn chìm toàn bộ quân Mông Nguyên xuống lòng sông Bạch Đằng, chấm dứt hoàn toàn mộng xâm lăng của đế quốc Mông Nguyên với quốc gia Đại Việt.

Đến ý kiến các nhà khoa học

Tại Hội nghị, các nhà khoa học, nhà nghiên cứu, chuyên gia đầu ngành trong lĩnh vực văn hóa, lịch sử, khảo cổ học đều cho rằng: Địa phận thành phố Hải Phòng ngày nay là địa bàn trung tâm, trọng yếu của cả 3 trận quyết chiến trên sông Bạch Đằng. Trải dài phía hữu ngạn sông Bạch Đằng, chính là những trận địa cọc, là nơi đóng đại bản doanh, tích trữ lương thảo, bài binh bố trận, là địa bàn chủ yếu diễn ra các trận đánh của Ngô Quyền, Lê Đại Hành, Trần Hưng Đạo.

Quang cảnh hội nghị báo cáo kết quả khai quật bãi cọc Cao Quỳ trong quần thể di tích Bạch Đằng vào sáng 21/12/2019. Ảnh: An Đăng/TTXVN

Các chiến thắng của dân tộc ta trên dòng sông Bạch Đằng gắn liền với một trận địa độc đáo, có 1 không 2 trong lịch sử chiến tranh của nhân loại, đó là trận địa cọc gỗ, vận dụng linh hoạt quy luật lên xuống của con nước thủy triều vùng cửa biển, đều dùng nước triều lập trận, đều vót cây rừng làm cọc chống quân thù.

Người dân Hải Phòng đã đóng góp rất nhiều sức người, sức của trong các chiến thắng đó. Đã có nhiều tướng giỏi vốn là những nông dân, ngư dân được Ngô Quyền, Lê Đại Hành, Trần Hưng Đạo trọng dụng, và đã lập công lớn, được lưu danh cùng sử sách, sau này được nhân dân tôn vinh là những Vị thần, Thành hoàng trên hầu hết khắp các làng quê của Hải Phòng.

Đặc biệt, từ năm 2008 tới nay, Hải Phòng đã quan tâm đầu tư xây dựng Khu di tích lịch sử Bạch Đằng Giang với hệ thống đền, chùa, tượng đài tôn nghiêm tại ngã ba sông Bạch Đằng. Di tích Bạch Đằng Giang là địa chỉ duy nhất trên cả nước có đền thờ, tượng đài cả 3 vị anh hùng dân tộc đã làm nên những chiến thắng vĩ đại trên dòng sông Bạch Đằng.

Giáo sư. Tiến sĩ khoa học Vũ Minh Giang, Chủ tịch Hội đồng chức danh Giáo sư liên ngành Lịch sử - Khảo cổ - Dân tộc học, Phó Chủ tịch Hội đồng Di sản Văn hóa Quốc gia cho rằng: Bãi cọc gỗ được khai quật tại xã Liên Khê (huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng) là một phát hiện cực kỳ quan trọng để giúp chúng ta có những nhận thức hết sức mới về chiến thắng Bạch Đằng năm 1288 của quân dân nhà Trần trước quân xâm lược Mông Nguyên. Từ đó mở ra rất nhiều hướng nghiên cứu mới, trên cả phương diện về khảo cổ học, lịch sử quân sự và kháng chiến chống ngoại xâm của dân tộc ta. Đồng thời, giúp có thêm căn cứ khoa học để phát huy hơn nữa truyền thống Bạch Đằng mà thành phố Hải Phòng đã đề cao trong thời gian qua.

Theo Giáo sư. Tiến sĩ khoa học Vũ Minh Giang, lâu nay đã có nhiều ý kiến về việc xác định trận Bạch Đằng ở Quảng Ninh hay Hải Phòng, thì bây giờ có thể khẳng định, trận Bạch Đằng chủ yếu dựa vào địa thế dân hai bên bờ sông hai địa phương đều có đóng góp...

Và trách nhiệm bảo tồn

Bí thư Thành ủy Hải Phòng Lê Văn Thành nêu rõ: Việc phát hiện, khai quật được các bãi cọc Bạch Đằng - chứng tích một phần của các trận địa năm xưa có ý nghĩa rất quan trọng về mặt khoa học quân sự và văn hóa lịch sử, song việc bảo tồn và phát huy giá trị của di tích còn quan trọng và ý nghĩa hơn nhiều. Đây chính là trách nhiệm của Đảng bộ, chính quyền thành phố Hải Phòng trước lịch sử của dân tộc và cũng là trách nhiệm với các thế hệ mai sau.

Đồng chí Lê Văn Thành, Bí thư Thành ủy, Chủ tịch Hội đồng nhân dân thành phố Hải Phòng với các đại biểu tại Bãi cọc gỗ được khai quật ngày 20/12/2019. Ảnh: An Đăng/TTXVN

Để hoàn thành được trách nhiệm đó, Bí thư Thành ủy Lê Văn Thành đề nghị UBND thành phố chỉ đạo các sở, ngành liên quan phối hợp với Viện Khảo cổ học hoàn thiện các thủ tục để tổ chức công bố, thông tin, tuyên truyền rộng rãi trên các phương tiện thông tin, truyền thông, trên các diễn đàn khoa học cả trong nước và quốc tế về phát hiện và kết quả khai quật bãi cọc Cao Quỳ, xã Liên Khê, huyện Thủy Nguyên.

Cùng đó, UBND thành phố chỉ đạo Sở Văn hóa và Thể thao khẩn trương triển khai thủ tục công nhận di tích lịch sử cấp thành phố; sớm xúc tiến các thủ tục đề nghị công nhận di tích cấp quốc gia đặc biệt cho bãi cọc Bạch Đằng tại khu vực cánh đồng Cao Quỳ, xã Liên Khê, huyện Thủy Nguyên.

Các sở, ngành chức năng tiếp tục phối hợp với Viện Khảo cổ học và các đơn vị liên quan tổ chức khảo sát tổng thể trên phạm vi rộng từ khu vực xã Liên Khê dọc theo sông Đá Bạc đến Khu Di tích lịch sử Bạch Đằng Giang, thị trấn Minh Đức để lập quy hoạch và xây dựng Dự án hạ tầng kỹ thuật nhằm khai thác, phát huy giá trị của bãi cọc Cao Quỳ cùng các các di tích trong khu vực. Trong đó yêu cầu bảo đảm về đường giao thông, hệ thống cây xanh, công viên, bãi đỗ xe, khu vực tham quan, tìm hiểu bãi cọc cùng các công trình hạ tầng phục vụ người dân, du khách đồng bộ, liên hoàn, hiện đại.

''Cần xác định rõ, đây là một nhiệm vụ quan trọng không chỉ có ý nghĩa lịch sử đơn thuần mà còn có ý nghĩa giáo dục chính trị tư tưởng, truyền thống rất to lớn cả trước mắt và lâu dài; làm tốt sẽ góp phần thúc đẩy và tiếp thêm sức mạnh nội sinh để xây dựng và phát triển thành phố Hải Phòng, không chỉ vững mạnh về kinh tế xã hội mà còn là điểm sáng trong việc phát huy, bảo tồn và gìn giữ các giá trị văn hóa lịch sử hào hùng của dân tộc'', Bí thư Thành ủy Hải Phòng Lê Văn Thành nhấn mạnh.