Cửa biển Nhật Lệ - “lối ra” của thơ ca và lịch sử

Cửa biển Nhật Lệ - cửa ngõ thông ra biển Đông của con sông Nhật Lệ bắt nguồn từ dãy núi Trường Sơn Tây. Từ thời nhà Lý (1010 - 1225) tên gọi Nhật Lệ đã có với nhiều danh xưng Hán tự khác nhau, trong đó “Trú Nha” có nghĩa là “Hàm răng kín” diễn tả đầy đủ nhất hình thái, cấu trúc của cửa sông huyền thoại này. Cửa Nhật Lệ từ thời cổ đại nhiều thời điểm trở thành chiến địa sống còn của hai quốc gia Đại Việt và Chiêm Thành. Cùng với đó, những áng thơ bất hủ có giá trị nghệ thuật đang trường tồn với thời gian của vua Lê Thánh Tông hay của Đại thi hào Nguyễn Du được chấp bút tại đây đã làm cho thắng cảnh Nhật Lệ lấp lánh hơn trong dòng lịch sử Quảng Bình và của dân tộc.

Kể từ triều đại nhà Lý trở đi, cửa biển Nhật Lệ là nơi ghi dấu rất nhiều lần đội quân triều đình nghỉ chân, chỉnh đốn binh mã cũng như liên tục đụng độ với quân quấy nhiễu. Năm 1044, vua Lý Thái Tông cho tập kết binh thuyền ở cửa biển Nhật Lệ trước khi ra lệnh đánh dẹp quân Chiêm đang gây hấn. Năm 1069, một trong những cột mốc đánh dấu sự hình thành tỉnh Quảng Bình, vua Lý Thánh Tông cùng với tướng tiên phong Lý Thường Kiệt đã chỉ huy thủy quân vượt qua cửa Nhật Lệ, tiến vào kinh đô Chiêm Thành, bắt sống vua Chế Cũ. Từ đây, ba châu Bố Chính, Địa Lý (Quảng Bình) và Ma Linh (bắc Quảng Trị) của nước Chiêm nhập vào Đại Việt.

Lịch sử đụng độ giữa Đại Việt và Chiêm Thành vẫn chưa dừng lại. Năm 1375, vua Trần Duệ Tông sai Hồ Quý Ly tập hợp quân lính và điều động thêm dân chúng từ Nghệ An vào Quảng Bình nhằm vận chuyển, tập kết quân lương đến cửa Nhật Lệ. Tại đây, lực lượng thủy quân nhà Trần đã tập dượt trong vòng một tháng để chuẩn bị chinh phạt Chiêm Thành.

Năm 1470, trước lúc xuất quân tấn công Chiêm Thành, ở nơi nước biếc kì vĩ này, vua Lê Thánh Tông đã hứng khởi đề thơ. Đây là một bài thơ hay viết về biển đảo thời phong kiến: “Nhật Lệ hải tấn” (Cửa biển Nhật Lệ): Liễu khóa lên thuyền độ vĩ lư/ Phiêu phiêu chính phái trú Hà Cừ/ Sa hàn địa lão tà dương ngạn/ Sương lẫm phong phi túc thảo khư/ Long ngự cửa truyền tiên lí tích/ Kính phong do kí hậu Trần thư/ Chỉ kim thiệu bá tuần Nam Quốc/ Nhật tích phong cương vạn lí dư. Dịch nghĩa: Trời sáng thuyền vua tới cửa sông/ Hà Cừ phất phới đóng quân hồng/ Đất cằn cát lạnh tà soi bến/ Sương gió gò hoang ngọn cỏ hồng/ Vua ngự còn thuyền tích sự kí/ Quân hùng mãi chép chuyện thời Trần/ Tuần nam nay chỉ theo người trước/ Mở rộng biên cương vạn dặm hồng.

Thành phố Đồng Hới bên cửa biển Nhật Lệ

Trong thời kì Trịnh - Nguyễn phân tranh (1627 - 1672), cửa biển Nhật Lệ là chiến địa, là thành trì và cũng là ranh giới hưu chiến của hai quân. Đây là một loại cửa lệch, không rộng, không sâu dễ xoay chuyển thuyền bè cộng thêm hình thế tựa cái cổ chai rất lợi thế để tạo nên nút thắt chiến lược trong chiến tranh. Nhận thấy những điểm mạnh, yếu đó, chúa Nguyễn đã sai Đào Duy Từ và Nguyễn Hữu Dật thiết kế và thi công hệ thống thành lũy quân sự kiên cố xuất phát từ hai phía...

Ở phía Đông có lũy Động Cát bắt đầu từ cửa Nhật Lệ chạy dọc dãi cát ven biển đề phòng quân đối phương tấn công từ biển vào. Ở phía Nam là các lũy Trường Dục, Đầu Mâu, Động Hải… với lũy cao hào sâu, bố phòng chặt chẽ cộng thêm dây xích sắt giăng ngang và cọc nhọn đóng ngay cửa biển. Nhờ đó, trong gần 50 năm giao tranh ác liệt, đặc biệt là trận đánh lớn nhất năm 1672 nhưng nhà Trịnh vẫn không khuất phục được họ Nguyễn đành trở về bắc sông Gianh yên bề phân định.

Trong kháng chiến chống Pháp, Đồng Hới là cửa ngõ phía bắc của kinh thành Huế và cửa Nhật Lệ trở thành yết hầu phục vụ kế sách tác chiến lâu dài. Thực dân Pháp đã 2 lần tấn công để đổ bộ lên Đồng Hới (1885, 1947) nhưng bị quân và dân ta dũng cảm đánh trả. Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, các bên kí và thi hành hiệp định Giơ-ne-vơ (8/1954) buộc quân viễn chinh Pháp phải lũ lượt bước xuống tàu há mồm đậu ở cửa Nhật Lệ để rút về nước.

Trong những năm đánh Mỹ, Quảng Bình là tuyến đầu của miền Bắc, cửa biển Nhật Lệ trở thành chốt chặn ác liệt khi bị Mỹ, Ngụy điên cuồng đánh phá nhằm ngăn những chuyến hàng chi viện xuất bến ở cảng Nhật Lệ để đưa vào Nam. Đặc biệt hơn, nơi đầu sóng ngọn gió này vinh dự được đón Bác Hồ nghỉ chân dịp Người vào thăm Quảng Bình và Vĩnh Linh ngày 16/6/1957.

Đại thi hào Nguyễn Du, trong 4 năm (1809 - 1913) làm quan cai bạ (chức quan văn trông coi việc hộ, thời phong kiến) ở Quảng Bình đã rất nhiều lần cảm tác trước vẻ đẹp của biển, cát Nhật Lệ: Nhật Lệ triều đầu dũng hải môn/ Thanh Vị trọc Kinh đồng bất túc/ Hoàn hoa lục trúc lưỡng vong ngôn. Dịch nghĩa: Nước sông cửa Lệ biển vỗ mình/ Vị Kinh trong đục dòng chảy miết/ Vàng hoa, xanh trúc đều lặng thinh. Hay khi nói về tâm trạng Thúy Kiều ở lầu Ngưng Bích, Nguyễn Du viết: Buồn trông cửa bể chiều hôm/ Thuyền ai thấp thoáng cánh buồm xa xa? mà cho đến hôm nay giới nghiên cứu văn học vẫn đang nghiêng về đáp án nơi góc thành cổ Đồng Hới, sát cửa biển Nhật Lệ, chốn ông tá túc lúc làm quan là không gian, địa điểm thuyết phục nhất để chấp bút nên hai câu Kiều thơ mộng bậc nhất này.

Đó cũng là lời minh chứng rõ nét nhất về khung cảnh nên thơ trữ tình của nắng vàng, cát trắng, biển xanh Nhật Lệ từ ngàn xưa đã làm đắm say biết bao tâm hồn thi sĩ. Cùng với đó là những tháng năm lịch sử kiên cường về một thời đấu tranh, một thời hòa bình, dựng xây của mảnh đất và con người nơi đôi bờ Nhật Lệ.

Nguyễn Tiến Dũng

Tin liên quan

Cùng chuyên mục

Lễ cưới của người Khmer Nam Bộ

Lễ cưới của người Khmer Nam Bộ

Văn hóa đời sống của đồng bào dân tộc thiểu số Khmer Nam Bộ (chủ yếu ở các tỉnh có đông đồng bào Khmer như Sóc Trăng, Trà Vinh, An Giang, Kiên Giang, Bạc Liêu,…) còn mang tính cộng đồng rất đậm nét. Vì thế, trong mỗi dịp lễ quan trọng, quy mô từ gia đình đến cả phum sóc đều chung không khí nhộn nhịp, rộn ràng.
Lễ hội Văn hóa Ẩm thực - Món ngon Saigontourist Group 2024

Lễ hội Văn hóa Ẩm thực - Món ngon Saigontourist Group 2024

Lễ hội Văn hóa Ẩm thực - Món ngon Saigontourist Group 2024 lần 3 mở cửa phục vụ công chúng từ 16g-22g mỗi ngày, liên tục từ ngày 28-31/3/2024 tại Khu du lịch Văn Thánh, TP Hồ Chí Minh với hơn 400 món ăn, thức uống đặc trưng vùng miền tại hơn 40 gian hàng ẩm thực được bố trí thành 3 khu vực Bắc, Trung, Nam.
Người phục dựng bờ xe nước bên sông Trà

Người phục dựng bờ xe nước bên sông Trà

Gần 50 năm vắng xa, bây giờ bờ xe nước - cỗ máy bằng tre vốn là biểu tượng bên dòng sông một thời ngày đêm quay đều mang nước tưới cho ruộng đồng. Hiện vẫn có một người ngày đêm dựng tạo lại, để “kì quan đồng ruộng” không biến mất...
Giải chạy “Đền Hùng Spirituality Marathon” diễn ra vào ngày 7/4/2024

Giải chạy “Đền Hùng Spirituality Marathon” diễn ra vào ngày 7/4/2024

Giải chạy “Đền Hùng Spirituality Marathon” – Về nguồn 2024 sẽ diễn ra vào Chủ nhật 7/4/2024 (ngày 29/2 âm lịch).
Chèo quê xưa và nay

Chèo quê xưa và nay

Người dân thôn La Điền (làng La Điền), xã Tự Tân, huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình rất đam mê nghệ thuật chèo truyền thống. Cách đây khoảng 80 năm, những người yêu chèo trong làng bàn với nhau thành lập một chiếu chèo, bầu ông Trần Hịnh làm trùm trưởng.

Tin khác

Lễ hội Tây Thiên Xuân Giáp Thìn 2024

Lễ hội Tây Thiên Xuân Giáp Thìn 2024
Sáng 24/3 (nhằm ngày Rằm tháng Hai, năm Giáp Thìn), tại khu Di tích Quốc gia đặc biệt Tây Thiên, Huyện ủy, HĐND, UBND, UBMTTQ huyện Tam Đảo tổ chức khai mạc Lễ hội Tây Thiên Xuân Giáp Thìn 2024. Lễ hội diễn ra từ ngày 24 đến 26/3 (ngày 15 - 17/2 Âm lịch).

Mời tham gia cuộc thi thơ “Tâm tình người cao tuổi” lần thứ VII năm 2024

Mời tham gia cuộc thi thơ “Tâm tình người cao tuổi” lần thứ VII năm 2024
Nhằm tạo ra sân chơi bổ ích để người cao tuổi sống vui, sống khỏe, Tạp chí Người cao tuổi tổ chức cuộc thi thơ “Tâm tình người cao tuổi” lần thứ VII năm 2024.

Linh thiêng Lễ Vía Quán Thế Âm Bồ Tát đản sinh trên đỉnh Fansipan

Linh thiêng Lễ Vía Quán Thế Âm Bồ Tát đản sinh trên đỉnh Fansipan
Vào ngày 28/3 (nhằm ngày 19/2 âm lịch), Lễ Vía Quán Thế Âm Bồ Tát đản sinh sẽ được tổ chức thiêng liêng lần đầu tiên tại quần thể tâm linh Fansipan với nhiều hoạt động và nghi thức ý nghĩa.

VFF chấm dứt hợp đồng với HLV Philippe Troussier

VFF chấm dứt hợp đồng với HLV Philippe Troussier
Ngay sau trận thua của đội tuyển Việt Nam trước Indonesia trong khuôn khổ lượt về vòng loại thứ 2 World Cup 2026, VFF đã ra thông cáo báo chí với nội dung: “VFF và HLV Philippe Troussier cùng đi đến thỏa thuận chấm dứt hợp đồng”.

Mùa Xuân hành trình về Việt Bắc

Mùa Xuân hành trình về Việt Bắc
Hành trình trở về những địa danh cách mạng ở chiến khu Việt Bắc trong những ngày mùa Xuân ấm áp là trở về với ngọn nguồn cách mạng, vang vọng và ấm áp nơi đây hình ảnh, lời dạy của Bác Hồ kính yêu...

Chiêm ngưỡng đảo Ngọc

Chiêm ngưỡng đảo Ngọc
Hành trình tới thăm Phú Quốc, chúng tôi đã có những trải nghiệm thú vị và ý nghĩa về hòn đảo giàu đẹp của Tổ quốc, cảm nhận được những giá trị lớn lao mà biển đảo mang đến cho con người, cho đất nước…

Trực tiếp bóng đá, xem trực tiếp Việt Nam vs Indonesia 19h00 ngày 26/3

Trực tiếp bóng đá, xem trực tiếp Việt Nam vs Indonesia 19h00 ngày 26/3
Vào lúc 19h ngày 26/3, trên SVĐ Mỹ Đình (Hà Nội), đội tuyển Việt Nam có trận tái đấu với đội tuyển Indonesia trong khuôn khổ lượt về vòng loại thứ 2 World Cup 2026.

Độc đáo ngôi chùa ven sông lưu giữ 2 bia đá hàng trăm năm tuổi

Độc đáo ngôi chùa ven sông lưu giữ 2 bia đá hàng trăm năm tuổi
Chùa Bồng Hinh giáp sông Yên, thuộc xã Quảng Trung, huyện Quảng Xương, tỉnh Thanh Hóa, gây ấn tượng với không gian tĩnh lặng, trang nghiêm. Ngôi chùa hiện lưu giữ 2 văn bia bằng đá có từ thời nhà Nguyễn, cách đây cả trăm năm.

Giải bóng đá tranh Cúp JBN khai mạc vào ngày 7/4/2024

Giải bóng đá tranh Cúp JBN khai mạc vào ngày 7/4/2024
Hội doanh nghiệp Quảng Ngãi (QNG), Tổ chức kết nối doanh nghiệp BNI chapter BIDI, Cộng đồng doanh nghiệp JBN, cùng CLB doanh nghiệp TTV sẽ tổ chức Giải bóng đá tranh Cúp JBN.

Hoa vàng bến đợi

Hoa vàng bến đợi
Chiều buông trên bến sông nở đầy hoa sao nhái. Bầu trời đỏ, mặt sông đỏ, hoa sao nhái vàng bất chợt cũng bị nhuộm đỏ như đang thắp lửa lung linh để đốt cháy rụi cảnh thiên nhiên của những ngày đầu Hạ ở một vùng đồng bằng xa xôi hẻo lánh.

Ngắm hoàng hôn trên biển Tây Nam Tổ quốc

Ngắm hoàng hôn trên biển Tây Nam Tổ quốc
Tôi vẫn nhớ ngày nhỏ, mỗi khi nghe ai đó í ới rủ nhau “Đi hòn Đá Bạc chơi” những dịp lễ, Tết, tôi lại thắc mắc về tên gọi Đá Bạc. Tôi hỏi má, nhưng má không trả lời được, bởi má chưa một lần đến hòn Đá Bạc, dù nơi đó cách nhà tôi chỉ hơn 40 km. Hồi đó, phương tiện đi Đá Bạc chủ yếu là thuê đò dọc, hoặc tự lái vỏ lãi, sang hơn thì thuê “xe bốn bánh” nhưng hiếm hoi lắm.

Nhận định, link xem trực tiếp trận Việt Nam vs Indonesia 20h30 ngày 21/3

Nhận định, link xem trực tiếp trận Việt Nam vs Indonesia 20h30 ngày 21/3
Trận đấu giữa tuyển Indonesia và Việt Nam tại vòng loại thứ 2 World Cup 2026 sẽ diễn ra lúc 20h30 ngày hôm nay 21/3.

Đầu Xuân thăm ngôi đền thiêng ở nơi một tiếng gà gáy 5 huyện đều nghe

Đầu Xuân thăm ngôi đền thiêng ở nơi một tiếng gà gáy 5 huyện đều nghe
Ngã Ba Bông, nơi sông Mã tách dòng phân nhánh thành sông Lèn (Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa) vẫn được người dân ví von là vùng đất một tiếng gà gáy, 5 huyện đều nghe. Nơi đây còn có đền Cô Bơ nổi tiếng linh thiêng, thu hút đông đảo du khách tới tham quan, vãn cảnh mỗi dịp Tết đến Xuân về.

Về Quy Nhơn thăm mộ Hàn Mặc Tử

Về Quy Nhơn thăm mộ Hàn Mặc Tử
Từ trung tâm TP Quy Nhơn (Bình Định), chạy dọc theo bờ biển gần 3 cây số về phía Nam, Ghềnh Ráng đã hiện ra trong tầm mắt du khách. Đó là một danh thắng rất đỗi hoang sơ nhưng không kém phần hùng vĩ.

Khám phá vùng đất là khởi nguồn của những nụ cười hạnh phúc

Khám phá vùng đất là khởi nguồn của những nụ cười hạnh phúc
Vợ chồng cô Hương, chú Cát dắt tay nhau tản bộ. Mỏi chân, họ ngồi xuống vệt cỏ trong công viên. Chọn về Ecopark sinh sống từ 7 năm trước, cô chú quan niệm: Hạnh phúc là được già đi cùng nhau và ngay cả khi già đi cũng sẽ già đi ở một nơi thật đẹp.
Xem thêm
Chèo quê xưa và nay

Chèo quê xưa và nay

Người dân thôn La Điền (làng La Điền), xã Tự Tân, huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình rất đam mê nghệ thuật chèo truyền thống. Cách đây khoảng 80 năm, những người yêu chèo trong làng bàn với nhau thành lập một chiếu chèo, bầu ông Trần Hịnh làm trùm trưởng.
Mùa Xuân hành trình về Việt Bắc

Mùa Xuân hành trình về Việt Bắc

Hành trình trở về những địa danh cách mạng ở chiến khu Việt Bắc trong những ngày mùa Xuân ấm áp là trở về với ngọn nguồn cách mạng, vang vọng và ấm áp nơi đây hình ảnh, lời dạy của Bác Hồ kính yêu...
Chiêm ngưỡng đảo Ngọc

Chiêm ngưỡng đảo Ngọc

Hành trình tới thăm Phú Quốc, chúng tôi đã có những trải nghiệm thú vị và ý nghĩa về hòn đảo giàu đẹp của Tổ quốc, cảm nhận được những giá trị lớn lao mà biển đảo mang đến cho con người, cho đất nước…
Linh thiêng Lễ Vía Quán Thế Âm Bồ Tát đản sinh trên đỉnh Fansipan

Linh thiêng Lễ Vía Quán Thế Âm Bồ Tát đản sinh trên đỉnh Fansipan

Vào ngày 28/3 (nhằm ngày 19/2 âm lịch), Lễ Vía Quán Thế Âm Bồ Tát đản sinh sẽ được tổ chức thiêng liêng lần đầu tiên tại quần thể tâm linh Fansipan với nhiều hoạt động và nghi thức ý nghĩa.
Độc đáo ngôi chùa ven sông lưu giữ 2 bia đá hàng trăm năm tuổi

Độc đáo ngôi chùa ven sông lưu giữ 2 bia đá hàng trăm năm tuổi

Chùa Bồng Hinh giáp sông Yên, thuộc xã Quảng Trung (Quảng Xương, Thanh Hóa) gây ấn tượng với không gian tĩnh lạng, trang nghiêm.
Khám phá vùng đất là khởi nguồn của những nụ cười hạnh phúc

Khám phá vùng đất là khởi nguồn của những nụ cười hạnh phúc

Vợ chồng cô Hương, chú Cát dắt tay nhau tản bộ. Mỏi chân, họ ngồi xuống vệt cỏ trong công viên. Chọn về Ecopark sinh sống từ 7 năm trước, cô chú quan niệm: Hạnh phúc là được già đi cùng nhau và ngay cả khi già đi cũng sẽ già đi ở một nơi thật đẹp.
Giải chạy “Đền Hùng Spirituality Marathon” diễn ra vào ngày 7/4/2024

Giải chạy “Đền Hùng Spirituality Marathon” diễn ra vào ngày 7/4/2024

Giải chạy “Đền Hùng Spirituality Marathon” – Về nguồn 2024 sẽ diễn ra vào ngày Chủ nhật 7/4/2024 (ngày 29/2 âm lịch).
VFF chấm dứt hợp đồng với HLV Philippe Troussier

VFF chấm dứt hợp đồng với HLV Philippe Troussier

Ngay sau trận thua "bết bát" của đội tuyển Việt Nam trước Indonesia trong khuôn khổ lượt về vòng loại thứ 2 World Cup 2026, VFF đã ra thông cáo báo chí với nội dung: “VFF và HLV Philippe Troussier cùng đi đến thỏa thuận chấm dứt hợp đồng”.
Trực tiếp bóng đá, xem trực tiếp Việt Nam vs Indonesia 19h00 ngày 26/3

Trực tiếp bóng đá, xem trực tiếp Việt Nam vs Indonesia 19h00 ngày 26/3

Vào lúc 19h ngày 26/3, trên SVĐ Mỹ Đình (Hà Nội), đội tuyển Việt Nam có trận tái đấu với đội tuyển Indonesia trong khuôn khổ lượt về vòng loại thứ 2 World Cup 2026.
Hoa vàng bến đợi

Hoa vàng bến đợi

Chiều buông trên bến sông nở đầy hoa sao nhái. Bầu trời đỏ, mặt sông đỏ, hoa sao nhái vàng bất chợt cũng bị nhuộm đỏ như đang thắp lửa lung linh để đốt cháy rụi cảnh thiên nhiên của những ngày đầu Hạ ở một vùng đồng bằng xa xôi hẻo lánh.
Xuân trên tay mẹ

Xuân trên tay mẹ

Thèm quá chừng cái bong bóng heo thổi căng phơi khô làm bóng ném!!!
Tết của người cựu chiến binh

Tết của người cựu chiến binh

Kể từ khi bị tai biến cách đây vài năm về trước, kí ức đối với ông tôi chỉ là những mảnh chắp vá lúc nhớ lúc quên.
Lễ hội Văn hóa Ẩm thực - Món ngon Saigontourist Group 2024

Lễ hội Văn hóa Ẩm thực - Món ngon Saigontourist Group 2024

Lễ hội Văn hóa Ẩm thực - Món ngon Saigontourist Group 2024 lần 3 mở cửa phục vụ công chúng từ 16g-22g mỗi ngày, liên tục từ ngày 28-31/3/2024 tại Khu du lịch Văn Thánh, TP Hồ Chí Minh với hơn 400 món ăn, thức uống đặc trưng vùng miền tại hơn 40 gian hàng ẩm thực được bố trí thành 3 khu vực Bắc, Trung, Nam.
"Bom tấn" "Dune: Hành tinh cát phần 2" gây sốt các phòng vé

"Bom tấn" "Dune: Hành tinh cát phần 2" gây sốt các phòng vé

Phim “Dune: Hành tinh cát 2” là phần tiếp theo của “bom tấn” thành công năm 2021, chuyển thể từ bộ tiểu thuyết “Xứ cát” của nhà văn Frank Herbert.
Lịch phát sóng, link xem trực tiếp “Nữ hoàng nước mắt" - Queen of tears của Kim Soo Hyun

Lịch phát sóng, link xem trực tiếp “Nữ hoàng nước mắt" - Queen of tears của Kim Soo Hyun

Tối 9/3, tập 1 "Queen of tears" (Nữ hoàng nước mắt) do bộ đôi cực phẩm về visual và độ nổi tiếng Kim Soo Hyun và Kim Ji Won đóng chính đã ra mắt khán giả.
Phiên bản di động