“Phớt lờ” quyền, lợi ích doanh nghiệp, tùy tiện “hạn chế” người dân?

Coi thường quyền, lợi ích của doanh nghiệp

Như Tạp chí Người cao tuổi đã thông tin, Dự ánKhu dân cư Đông Nam bến xe TP Sơn La được Thủ tướng cho phép thực hiện theo phương thức sử dụng quỹ đất tạo vốn xây dựng cơ sở hạ tầng nhưng gần 20 năm vẫn ách tắc, gây thiệt hại lớn cho doanh nghiệp.

Theo đó, năm 2014, UBND tỉnh Sơn La tự ý ban hành Quyết định số 883/QĐ-UBND dừng dự án. Một năm sau, cơ quan này tiếp tục ban hành Quyết định số 3379/QĐ-UBND ngày 31/12/2015 về thu hồi 21.169m2 đất đã giao cho Công ty TNHH Giang Sơn (nay là Công ty CP Giang Sơn) cho Công ty CP may DNN thuê để xây dựng nhà máy may (sau đó điều chỉnh bằng Quyết định số 1880/QĐ-UBND ngày 4/6/2016, diện tích đất giảm còn 19.990m2).

Vấn đề này đã được Thanh tra Chính phủ kết luận và chỉ ra sai phạm tại Kết luận số 1035/KL-TTCP ngày 30/6/2021: Công ty CP may DNN không kí quỹ đầu tư; cho thuê đất không có trong kế hoạch sử dụng đất vi phạm Điều 52 Luật Đất đai; Quyết định thu hồi đất của Công ty CP Giang Sơn vi phạm Điều 62 Luật Đất đai.

Nhưng Kết luận số 1035/KL-TTCP đã không đề cập đến việc thu hồi đất đã giao cho Công ty Giang Sơn để giao cho doanh nghiệp khác là vi phạm quy định về giao đất đang có người sử dụng cho người khác theo Điều 53 Luật Đất đai: “Việc Nhà nước quyết định giao đất, cho thuê đất đối với đất đang có người sử dụng cho người khác chỉ được thực hiện sau khi cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định thu hồi đất theo quy định của Luật này và phải thực hiện xong việc bồi thường, hỗ trợ, tái định cư theo quy định của pháp luật đối với trường hợp phải giải phóng mặt bằng”. Các cơ quan đã bỏ quên thủ tục thu hồi đất và bồi thường cho Công ty Giang Sơn.

Hàng chục hộ dân có đất tái định cư liên quan đến dự án tại bản Nà Cạn, phường Chiềng Sinh, TP Sơn La đang mòn mỏi chờ chính quyền cấp quyền sử dụng đất để xây nhà ở

Mặt khác, quyết định thu hồi đất còn trái pháp luật, bởi không thuộc một trong các trường hợp thu hồi đất theo Điều 16 Luật Đất đai: Thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh; phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng; do vi phạm pháp luật về đất đai; do chấm dứt việc sử dụng đất theo pháp luật, tự nguyện trả lại đất, có nguy cơ đe dọa tính mạng con người.

Việc thu hồi khi chưa có phương án bồi thường cũng vi phạm nguyên tắc về bảo đảm của Nhà nước đối với người sử dụng đất theo Điều 26 Luật Đất đai: Khi Nhà nước thu hồi đất phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng thì người sử dụng đất được Nhà nước bồi thường, hỗ trợ, tái định cư.

Cần sửa sai và khắc phục hậu quả

Về vụ việc trên, các chuyên gia trong lĩnh vực Luật Đất đai chỉ rõ: “Đây là dự án chuyển tiếp qua nhiều thời kì, pháp luật có nhiều biến động. Theo pháp luật hiện hành, Thủ tướng không còn thẩm quyền giao đất nữa mà đã phân cấp cho địa phương. Nhưng giải quyết thế nào với các quyết định giao đất cũ của Thủ tướng trước đây? Điều 101 Nghị định số 43/2014/NĐ-CP đã quy định rõ: Trường hợp đã được Thủ tướng quyết định thu hồi đất, giao đất trước ngày 1/7/2004, mà nay phải điều chỉnh thì UBND cấp tỉnh quyết định nếu việc điều chỉnh đó không làm thay đổi cơ cấu sử dụng đất; Trường hợp việc điều chỉnh mà làm thay đổi về cơ cấu sử dụng đất thì UBND cấp tỉnh phải báo cáo Thủ tướng trước khi quyết định điều chỉnh”.

Việc điều chỉnh mục đích sử dụng đất từ đất ở (thuộc dự án Khu dân cư) sang đất công nghiệp (xây dựng nhà máy may) đã làm thay đổi cơ cấu sử dụng đất nhưng UBND tỉnh không báo cáo Thủ tướng là trái Điều 101 Nghị định số 43.

Tuy nhiên, mới đây trong văn bản trả lời các cơ quan báo chí về dự án của Công ty Giang Sơn, Văn phòng UBND tỉnh Sơn La cho rằng, do Luật Đất đai năm 2013 không quy định chuyển tiếp đối với loại hình dự án dùng quỹ đất tạo vốn xây dựng cơ sở hạ tầng, UBND tỉnh đã xin ý kiến Bộ TN&MT, Bộ Tài chính nhưng chưa nhận được chỉ đạo giải quyết. Do vậy, tỉnh đã tổ chức đoàn đi học tập kinh nghiệm, cách làm của các tỉnh có dự án vướng mắc tương tự để xây dựng Đề án giải quyết.

Cách trả lời này đã khiến cho dư luận vô cùng bất bình, vì theo Điều 210 Luật Đất đai năm 2013 đã quy định chuyển tiếp: “Đối với đất được Nhà nước giao cho tổ chức kinh tế để tạo vốn xây dựng cơ sở hạ tầng theo dự án thì thời hạn sử dụng đất được thực hiện theo quy định của Chính phủ”.

Theo Điều 38 Nghị định số 43/2014/NĐ-CP quy định:“Tổ chức kinh tế đang sử dụng đất có nguồn gốc do được Nhà nước giao đất ổn định lâu dài để tạo vốn xây dựng cơ sở hạ tầng trước ngày 1/7/2004 thì được tiếp tục sử dụng đất ổn định lâu dài”.

Điều 101 Nghị định số 43 cũng quy định rõ: “Việc xử lí chuyển tiếp với các quyết định giao đất cũ của Thủ tướng, bao gồm các dự án dùng quỹ đất tạo vốn xây dựng cơ sở hạ tầng. Không thể nói pháp luật không quy định”.

Do đó việc triển khai phương thức giao đất để tạo vốn xây dựng cơ sở hạ tầng tại nhiều địa phương phát sinh vướng mắc là một tồn tại khách quan, không ai mong muốn.

Trong bối cảnh pháp luật còn vướng mắc, “bó tay bó chân” thì càng cần sự thấu hiểu, chia sẻ giữa Nhà nước và doanh nghiệp để cùng tháo gỡ. Cơ quan Nhà nước không thể đẩy hết mọi rủi ro về phía doanh nghiệp, ngược lại doanh nghiệp cũng cần bình tĩnh trao đổi để tìm hướng xử lí.

“Chẳng hạn tỉnh Hưng Yên cũng triển khai các dự án theo cơ chế giao đất để tạo vốn xây dựng cơ sở hạ tầng với quy mô lớn gấp nhiều lần, họ cũng gặp vướng mắc và UBND tỉnh đã chủ động báo cáo Thủ tướng để xin ý kiến việc điều chỉnh dự án phân khu A khu đô thị phía Bắc Quốc lộ 5 sang giao đất có thu tiền sử dụng đất. Đây là cách làm linh hoạt, trách nhiệm, bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư và giải quyết dứt điểm tồn tại của dự án. Nếu cần học tập kinh nghiệm xử lí thì đây chính là bài học điển hình”, một chuyên gia về Luật Đất đai chia sẻ.

Một trong số quyết định thu hồi đất (đã giao cho Công ty CP Giang Sơn) cho Công ty CP may DNN.

Theo nhận định và phân tích của vị chuyên gia này về cơ chế giao đất cho các dự án để tạo vốn xây dựng cơ sở hạ tầng (trước đây), có điểm khá tương đồng với cơ chế “đổi đất lấy hạ tầng” (hình thức BT) sau này. Tuy nhiên, hình thức BT cho phép doanh nghiệp cùng kí với Hợp đồng BT với cơ quan Nhà nước, với hình thức giao đất để tạo vốn xây dựng cơ sở hạ tầng thì nhà đầu tư phải chấp hành quyết định giao đất của cơ quan Nhà nước với hi vọng cơ quan nhà nước sẽ… thực hiện đúng lời hứa về hoàn trả bằng quỹ đất.

“Rủi ro đương nhiên thuộc về doanh nghiệp. Nhưng các cơ quan có thẩm quyền cần lưu ý rằng, đây vẫn là một cơ chế mang bản chất đối tác công - tư, quyền lợi của doanh nghiệp vẫn cần được bảo vệ. Hơn nữa đây là vấn đề môi trường đầu tư kinh doanh”, vị chuyên gia này nhấn mạnh.

Mặc dù Thanh tra Chính phủ không kết luận cụ thể về biện pháp xử lí là thu hồi đất đã giao cho Công ty CP may DNN để đấu giá hay trả lại cho Công ty CP Giang Sơn tiếp tục thực hiện dự án thì chính quyền tỉnh Sơn La cần phải chọn giải pháp hài hòa lợi ích các bên. Bởi, Quyết định thu hồi đất của Công ty CP Giang Sơn giao cho Công ty CPmay DNN có dấu hiệu trái pháp luật. Nếu quyết định sai thì phải hủy bỏ, coi như chưa từng có hiệu lực và phải khôi phục lại tình trạng ban đầu. Nói tóm lại, phương án trả lại đất cho Công ty Giang Sơn để tiếp tục thực hiện theo dự án sẽ giúp khắc phục triệt để sai sót.

Dư luận cho rằng, UBND tỉnh Sơn La cần phát huy ngay tinh thần “hài hòa lợi ích” và “công bằng xã hội” của Nghị quyết số 18-NQ/TW về chính sách đất đai mà Ban Chấp hành Trung ương vừa ban hành để bảo đảm lợi ích cho doanh nghiệp.