“Chảy đi sông ơi!”

Tôi muốn lấy tên bài hát này của nhạc sĩ Phó Đức Phương để đặt cho bài viết của mình, bởi trong chuyến đi ngược nguồn sông Chảy vừa rồi, không ít lần câu hát ấy vang lên trong đầu…

Dòng sông với những huyền thoại

Đến xã Bảo Nhai, huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai vào một ngày cuối tháng 6. Trời nóng như đổ lửa, tôi kì vọng sẽ được ngồi thuyền đi dọc sông từ dưới cầu Bảo Nhai lên đập thủy điện Cốc Ly để tận hưởng những ngọn gió mát rượi như mùa hè năm 2014.

Năm ấy, trên con thuyền sắt của Hợp tác xã vận tải du lịch Hùng Dũng chạy băng băng trên dòng nước trong vắt cuộn chảy, tôi thư thái ngắm cảnh đôi bờ với núi non hùng vĩ. Những tảng đá to như gian nhà đủ mọi hình thù nằm ngâm mình hai bên bờ sông, những vách núi dựng đứng với nhiều hườm đá nước nhỏ tí tách như mưa, những cây cối xù xì cành cội mọc cheo leo vươn ra mặt nước…

Thuyền du lịch trên sông Chảy từ Bảo Nhai lên Cốc Ly năm 2014

Anh lái đò kể, ngày chưa có Thủy điện Cốc Ly, trừ những ngày mưa lũ, còn dòng sông nước ổn định quanh năm, thuyền có thể lên đến các xã ở Si Ma Cai, Mường Khương giáp biên giới. Năm 2004, đập Thủy điện Cốc Ly được xây dựng, dòng sông bị chặn lại. Phía trên đập thành hồ, phía dưới đập nước cạn trơ đáy. Năm 2012, thủy điện hoàn thành, những ngày xả nước, thuyền du lịch chạy từ Bảo Nhai lên Cốc Ly mất chừng hơn 1 giờ, nhưng quay về chỉ 30 phút. Dọc đường khách du lịch có thể ghé thăm làng văn hóa các dân tộc Trung Đô và đền Trung Đô, Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia thờ Quốc công Vũ Văn Uyên, Gia Quốc Công Vũ Văn Mật thời nhà Lê, có công bảo vệ biên cương vùng này. Khách cũng có thể lên thăm hang Tiên với sự tích 3 nàng tiên mến cảnh trần gian trốn Ngọc Hoàng chọn làm nơi trú ngụ. Đến cuối chặng, khách sẽ lên chợ Cốc Ly với nhiều đặc sản dân tộc địa phương… Còn khi không xả nước, sông cạn thì thuyền nghỉ, trên sông chỉ còn người quăng chài, thả lưới đánh cá và những con thuyền hút cát.

Năm ấy, tôi không thăm đền Trung Đô, cũng không ghé chợ Cốc Ly, chỉ leo lên hang Tiên rồi xuôi về Bảo Nhai. Lần này, tôi có ý định đi kĩ một chuyến rồi về tổ chức cho anh em cựu chiến binh đi thăm lại chiến trường xưa.

Tìm về bến cũ, đò xưa

Rẽ vào nhà ông Hoàng Anh Tý, Giám đốc HTX vận tải du lịch Hùng Dũng cũng là trụ sở của HTX, thấy khung cảnh như là một trung tâm tiệc cưới với rất nhiều bàn ghế nhưng vắng lặng. Một phụ nữ trạc tuổi ngoài 60 ra đón khách, dè dặt hỏi: “Các bác có việc gì ạ?”. Tôi đặt vấn đề liên hệ cho một đoàn đi du lịch bằng thuyền lên Cốc Ly. Người phụ nữ phấn khởi ra mặt, vừa rót nước mời khách, vừa hồ hởi trò chuyện.

Người lái đò phải xuống kéo thuyền du lịch trên sông Chảy (Ảnh IT)

Bà bảo, bà tên Phạm Thị Liên là vợ ông Hoàng Anh Tý. Ông Tý hiện vắng nhà do bận đi chở bát đĩa cho đám cưới. Bây giờ công việc vận tải du lịch của HTX khó khăn nên phải làm thêm việc này. Rồi bà phàn nàn, trước đây thủy điện Cốc Ly xả nước đều đều 2 ngày một lần, nhưng gần đây thì thất thường có lúc 1 tuần, thậm chí vài tuần mới xả. Từ khi có thêm công trình xây dựng thủy điện ở Trung Đô và Cốc Lầu thì sông càng ngày càng cạn. HTX vận tải du lịch đường thủy Hùng Dũng vài năm trước có 30 - 40 thuyền đón khách lên Cốc Ly từ bến ngay trước nhà, thì nay chỉ còn 10 thuyền và đón khách ở chân cầu Bảo Nhai phía trên khoảng 1km. Khách du lịch nhiều đoàn bỏ tuor vì HTX không ấn định được ngày thủy điện xả nước hoặc do khách không thích nước sông cạn có chỗ phải kéo thuyền… HTX hoạt động cầm chừng, nhiều con thuyền phải bán sắt vụn.

Tôi ngỏ ý muốn xem lại bến thuyền năm 2014 đã từng đi, bà dẫn tôi qua bên kia đường, theo một lối nhỏ lát xi măng chạy xuống bến sông đầy cỏ. Chỉ tay sang bờ sông bên kia, bà bảo, trước đây bãi cát không rộng như thế, nay người ta tận dụng khai thác lòng sông trước khi tích nước nên hút cát sỏi, đào đãi khoáng sản đổ lấn ra giữa sông. Dòng chảy khi xả nước cứ xối vào bờ bên này làm cho bến có hiện tượng sạt lở. Bà chỉ cho tôi xem vệt nứt rộng đến hơn gang tay sát đường xuống bến và nói: “Mới từ đầu năm mà nay đã nứt to thế đấy. Người dân ở đây bảo, cứ đà này ít năm nữa không khéo cầu Bảo Nhai cũng lở xuống sông”.

Tôi trấn an: “Nay mai các công trình thủy điện Trung Đô, Cốc Lầu hoàn thành, khúc sông này tích nước thành hồ thì lo gì lở nữa”. Bà cười rồi thở dài: “Cũng phải chờ đợi vài năm nữa, nhưng nghe nói cái Trung Đô đang gặp một hang ngầm, đổ cả trăm tấn bê tông xuống vẫn trôi đi đâu hết, nên chả biết khi nào mới xong”.

Nói với bà về tour du lịch sắp tới, tôi đành trả lời nước đôi, để về bàn thêm. Bởi nước nôi thất thường thế này cũng thấy nản. Thôi thì, xin bà số điện thoại của ông để liên lạc và thông báo sau. Tôi chợt thấy trên gương mặt bà thoáng nét buồn khi nhìn xuống bến sông trơ trụi không một bóng thuyền.