Chìa khóa đạt mục tiêu bảo đảm an ninh toàn cầu

Được thông qua ngày 11/12/1997 tại Hội nghị lần thứ ba Các bên tham gia Công ước khung của Liên Hợp Quốc (LHQ) về biến đổi khí hậu (COP3) ở Kyoto (Nhật Bản), Nghị định thư Kyoto được coi như một bước ngoặt mang tính lịch sử khi là thỏa thuận toàn cầu đầu tiên về cắt giảm khí thải gây hiệu ứng nhà kính do hoạt động của con người và cũng là thành quả đầu tiên kể từ khi các nước kí Công ước khung của LHQ năm 1992. Dù đã hết hiệu lực vào năm 2020 và được thay thế bởi Hiệp định Paris (2015), nhưng văn kiện này vẫn đóng một vai trò lịch sử quan trọng, như một lời nhắc nhở về những điều thế giới đã làm được và chưa làm được trong tiến trình đấu tranh chung nhằm đảo ngược tình trạng nóng lên toàn cầu.

Toàn cảnh Hội nghị lần thứ 27 Các bên tham gia Công ước khung của Liên Hợp Quốc về biến đổi khí hậu (COP27) tại Sharm el-Sheikh, Ai Cập, ngày 6/11/2022.

Nghị định thư Kyoto ra đời chỉ 2 năm sau COP1, cho thấy các nước sớm ý thức được tính cấp bách của vấn đề chống biến đổi khí hậu và thể hiện trách nhiệm trong cuộc chiến này. Dù vậy, nội dung Nghị định thư Kyoto cũng vấp phải các ý kiến trái chiều và gặp nhiều trở ngại trong quá trình thực hiện. Dù được hơn 190 nước phê chuẩn nhưng quy định của văn kiện ban đầu chỉ áp dụng đối với 35 nước công nghiệp phát triển, trong khi các nền kinh tế đang phát triển như Trung Quốc và Ấn Độ cũng xả lượng khí thải nhà kính khổng lồ.

Kết quả là dù nhiều nước hoàn thành các cam kết nêu trong nghị định thư áp dụng cho giai đoạn 2008-2012 (giảm khoảng 5,2% lượng khí thải nhà kínhso với mức của thập niên 1990) và ước tính mức phát thải của các nước phát triển cũng giảm tới 20% vào năm 2012, nhưng khí thải nhà kính nói chung trên toàn thế giới vẫn tiếp tục tăng 38% trong giai đoạn trên. Đó là chưa kể, trong quá trình thực hiện, Mỹ từng tìm cách rút khỏi Nghị định thư Kyoto vào năm 2001 do lo ngại ảnh hưởng tới nền kinh tế. Năm 2011, Canada cũng rút khỏi thỏa thuận vì lo ngại bị phạt nếu không đáp ứng mục tiêu.

Dù vậy, Nghị định thư Kyoto vẫn được coi là nền móng đầu tiên cho nỗ lực chống biến đổi khí hậu toàn cầu. Vì vậy, nghị định thư được gia hạn tại COP18 ở Doha, Qatar (năm 2012), với cam kết giảm 18% khí thải so với năm 1990 trong giai đoạn cam kết thứ hai, bắt đầu từ năm 2013 - 2020. Văn kiện này được coi là cầu nối quan trọng giúp các nỗ lực cắt giảm khí thải toàn cầu không bị giảm tốc trước khi Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu kí năm 2015 có hiệu lực.

Cũng từ những điểm hạn chế của Nghị định thư Kyoto, LHQ dẫn dắt các nước thảo luận về một văn kiện thay thế giúp củng cố và mở rộng các nỗ lực chống biến đổi khí hậu, dẫn tới sự ra đời của Hiệp định Paris 2015 tại COP21 ở Pháp... Có thể thấy, từ Nghị định thư Kyoto tại COP3 đến Hiệp định Paris tại COP21, những nỗ lực nhằm ngăn chặn tình trạng nóng lên toàn cầu vẫn được duy trì và ngày càng cải thiện hơn. Tuy nhiên, vẫn còn những vấn đề gây mâu thuẫn cản trở nỗ lực này đạt tiến bộ xa hơn, cụ thể là mục tiêu chung đã đề ra. Dù vậy, giới chuyên gia đều thừa nhận, dù trong hoàn cảnh nào, một nền tảng quốc tế rộng lớn hơn vẫn là một phần quan trọng, dễ nhận thấy và cốt lõi nhất để huy động hành động khí hậu tập thể. Phần lõi đó sẽ được triển khai ra sao phần lớn phụ thuộc vào chính sách của từng nước, từng khu vực.

25 năm từ khi Nghị định thư Kyoto ra đời, một điều không thay đổi là tiến trình chung do LHQ dẫn dắt vẫn cần sự đóng góp từ chính mỗi quốc gia, sức mạnh và sự tiến bộ của quá trình này phụ thuộc ý chí thực hiện của từng quốc gia. Hiện nay, biến đổi khí hậu được xếp vào hàng “thách thức an ninh phi truyền thống”, có thể trở thành thách thức lớn nhất với hòa bình và an ninh thế giới. Vì vậy, một giải pháp phối hợp quốc tế, kết hợp những hành động tạo nội lực từ chính mỗi quốc gia để chống biến đổi khí hậu sẽ là chìa khóa để đạt được mục tiêu bảo đảm an ninh toàn cầu…