Nghề truyền thống luôn ẩn hiện trong đôi mắt và trái tim
Tin tức 16/08/2018 08:57
Đường vào thôn Khe Nghè khá khó đi, mất hơn một giờ lội qua những con suối chúng tôi mới tới được nhà bà Ngọn. Trong ngôi nhà sàn, cùng tiếng lửa bập bùng, với khuôn mặt phủ nhiều nếp nhăn, giọng trầm ấm bà Ngọn kể: “Tôi là con thứ hai trong gia đình có 5 anh chị em. Người Cao Lan ngoài trồng lúa, còn trồng bông và đay để dệt thổ cẩm, quần áo và trang phục để mặc. Khoảng 5 đến 6 tuổi tôi được bà và mẹ dạy cho cách thêu, dệt thổ cẩm. Nghề thêu, dệt thổ cẩm của đồng bào Cao Lan có từ bao giờ tôi cũng không rõ, chỉ biết rằng, khi sinh ra đã thấy các mẹ, các chị trồng bông, đay trên nương rồi kéo sợi thêu, dệt thổ cẩm rồi”.
Lúc đầu, nghề thêu, dệt thổ cẩm chỉ manh mún nhỏ lẻ ở trong các hộ gia đình, chủ yếu làm trang phục, quần áo để mặc. Sau này, nhiều hộ trong thôn mang các sản phẩm này đi bán. Con gái Cao Lan trước khi lấy chồng phải tự thêu, dệt cho mình bộ quần áo cưới và đặc biệt là đôi dải yếm. Vì thế, nghề thêu, dệt thổ cẩm trở thành biểu tượng, nét đẹp văn hóa cổ truyền và không thể thiếu trong đời sống của đồng bào Cao Lan.
Nghệ nhân Trạc Thị Ngọn, ngồi giữa đang hướng dẫn các học viên cách thêu, dệt thổ cẩm
Thời kì chiến tranh, nghề thêu, dệt thổ cẩm ở đây bị mai một. Đất nước đổi mới, cộng với đời sống kinh tế khá hơn nên bà con trong thôn dần thay những sản phẩm thổ cẩm truyền thống bằng những bộ trang phục mới. Người trẻ không còn nhiệt tình với khung cửi, thêu, dệt thổ cẩm; người biết, giữ nghề truyền thống đến giờ không còn nhiều, làm cho bà Ngọn rất trăn trở.
Cơ may và ước mơ bao năm muốn nghề thêu, dệt “sống lại” thành hiện thực, khi UBND huyện Lục Nam đầu tư dự án khôi phục và phát triển nghề thêu, dệt thổ cẩm ở bản Khe Nghè vào năm 2006, bà Ngọn được coi là “linh hồn” của dự án. Bà cùng một số phụ nữ trong thôn, bản biết nghề thành lập một CLB. Hiện nay, CLB thêu, dệt thổ cẩm thôn Khe Nghè có gần100 thành viên, đóng góp rất lớn trong việc truyền dạy, bảo tồn nghề truyền thống của địa phương.
Ngoài vốn kiến thức được bà và mẹ truyền dạy, bà Ngọn còn tới các tỉnh có đông người Cao Lan sinh sống như Tuyên Quang, Bắc Kạn, Cao Bằng, Phú Thọ… để học hỏi, sưu tầm những mẫu áo váy xưa về nghiên cứu rồi truyền đạt cho những thành viên trong CLB. Ban đầu, lớp học rất đông người chủ yếu là các phụ nữ có tuổi trong thôn. Sau dần, một số phụ nữ bỏ vì bận công việc gia đình. Lúc này, bà lại đi “gõ cửa” từng nhà rồi thuyết phục, vận động họ đến CLB.
Sau một thời gian dài, với sự nhiệt tình chỉ bảo, hướng dẫn của bà, một số người có thể tự tin thêu, dệt thành thạo thổ cẩm như chị Dương Thị Hà, Tống Thị Cấp… CLB làm được nhiều sản phẩm thêu, dệt như quần áo dân tộc, vỏ gối, khăn trải bàn, tranh treo tường, túi thơm, khăn tay, túi trầu, khăn trùm đầu của dân tộc Cao Lan. Chị Dương Thị Hà chia sẻ: Khó nhất là bộ quần áo dân tộc Cao Lan, thêu liên tục một năm mới xong; còn thêu cái quấn bụng (thắt lưng) cũng mất gần 2 tháng.
Từ năm 2006 đến nay, CLB làm được hàng nghìn sản phẩm, mỗi sản phẩm có giá từ 120 nghìn đến 10 triệu đồng. Nhờ đó, nghề thêu, dệt thổ cẩm ở Khe Nghè hồi sinh, phát triển. Đến nay, thôn có 15 khung cửi, thêu và 70 người biết dệt. Bà Ngọn cho biết thêm, để thêu, dệt được một tấm thổ cẩm cần rất nhiều thời gian, hoàn toàn thủ công, bằng chính đôi tay khéo léo và tỉ mỉ của người phụ nữ dân tộc Cao Lan.
Với những cố gắng trong việc truyền dạy nghề thêu, dệt thổ cẩm của đồng bào Cao Lan, bà Ngọn được nhận nhiều giấy khen, bằng khen của xã, huyện và tỉnh. Năm 2015 bà được Nhà nước công nhận là Nghệ nhân ưu tú.
Long Vũ