16:16 | 28/08/2020 In bài biết
Kì cuối: Đâu rồi sông Chảy?
Đứng trên cầu Bảo Nhai nhìn ngược thấy dòng nước vàng khè cùng một vài chiếc thuyền du lịch đậu vật vờ chờ khách. Nhìn xuôi thấy những đụn cát đổ tràn ra lòng sông và những ô tô, máy xúc, máy nổ, máng đãi chạy rì rầm. Sau một hồi phân vân, tôi quyết định đến xã Cốc Lầu để xem trạm thủy điện đang xây dựng…
Nỗi lo thủy điện
Đi theo tỉnh lộ 160 chừng 6km là đến khu vực làm trạm thủy điện Cốc Lầu. Đường bám theo sông Chảy được rải nhựa nhưng có nhiều chỗ bị hư hỏng do ô tô tải trọng lớn chạy nhiều. Dọc đường cứ một quãng lại thấy có bãi tập kết cát sỏi hút từ dưới sông lên, có những bãi rộng hàng trăm mét vuông. Đập thủy điện đã đổ xong các trụ cống, đang buộc sắt để đổ phần thân đập. Gặp tốp công nhân đang cắt sắt ở ven đường, tôi hỏi: “Thủy điện này công suất bao nhiêu?”. Họ nhìn nhau, rồi một người trả lời: “15 MW chú ạ!”.
Dòng sông Chảy đục ngầu phía trên cầu Bảo Nhai |
Câu chuyện dần cởi mở, một công nhân cho biết, anh người dân tộc Nùng, làm công nhân hợp đồng từ ngày xây thủy điện Cốc Ly. Trên sông Chảy đoạn qua địa bàn huyện Bắc Hà hiện có 4 trạm thủy điện. Trong đó Cốc Ly to nhất công suất 90 MW hoàn thành năm 2012. Thủy điện Bản Cái phía dưới mới hoàn thành. Còn 2 cái nữa là Trung Đô (Bảo Nhai 1), Cốc Lầu (Bảo Nhai 2) công suất 7 - 15MW thì đang xây dựng. Khi tôi tỏ vẻ ngạc nhiên vì thấy chỉ khoảng 20km đường sông mà có đến 4 trạm thủy điện, người công nhân chỉ tay xuống phía dưới con đập chừng 200m nói: “Kia là suối Nậm Phàng. Trên suối ấy còn có 6 trạm thủy điện nữa đấy”.
Tôi nhìn con sông đục ngầu cạn trơ đáy, bất chợt trong đầu hiện lên con số thống kê, riêng trên sông Chảy, đoạn qua địa phận tỉnh Lào Cai có tới 21 thang thủy điện, trong đó có 5, 6 Trạm thủy điện đã và đang xây dựng. Còn tại tỉnh Lào Cai, hiện có 99 công trình thủy điện vừa và nhỏ đã được UBND tỉnh phê duyệt. Theo kế hoạch, năm 2020 sẽ hoàn thành 75 dự án thủy điện, với tổng công suất trên 1.132 MW và mỗi MW sẽ mang về cho ngân sách tỉnh 1 tỉ đồng/năm. Đối với một tỉnh miền núi như Lào Cai, nguồn thu từ thủy điện này quả không nhỏ, nhưng hệ lụy của nó thật khó đong đếm.
Trở về Bảo Nhai, nghe chú em kể, ngày xưa sông Chảy nhiều cá lắm, nhất là loài cá lăng, cá chiên sống vùng ghềnh thác ngon nổi tiếng. Từ khi có đập thủy điện, nước sông cạn, giống cá này hết dần, chỉ còn các loại cá nhỏ. Ngày ngăn đập Cốc Ly, người dân còn đào được rất nhiều gỗ nghiến bị vùi lấp dưới lòng sông cả trăm năm. Bây giờ lòng sông cạn kiệt, bờ sông bị đào đắp chỗ lồi, chỗ lõm, gỗ chìm dưới sông hết, gỗ mọc trên rừng vãn, người dân canh cánh nỗi lo lũ lụt mỗi khi có mưa lớn kéo dài mà các đập thủy điện đồng loạt xả lũ…
Sông ơi… còn chảy?
Chú em tôi và người dân ở đây lo lắng cũng phải. Năm 2014, Thủy điện Cốc Ly xả lũ gây ngập 90ha lúa và hoa màu ở các xã Việt Tiến, Tân Dương, Xuân Hòa huyện Bảo Yên. Năm 2019, thủy điện Sử Pán 1 ở huyện Sa Pa xả lũ làm đứt cây cầu treo Bản Dền và gây thiệt hại cho 59 nhà dân. Rồi trạm thủy điện Phúc Long xây dựng trên sông Chảy khiến Trạm Thủy văn Bảo Yên bị vô hiệu hóa…
Khai thác cát, sỏi, khoáng sản trên sông Chảy để tận thu lòng hồ |
Một người bạn làm ở ngành điện lực tỉnh Lào Cai cho biết, với công suất hiện nay, thủy điện sẽ đủ cung cấp cho nhu cầu của tỉnh, nhưng khi hòa lưới điện quốc gia thì vẫn thiếu, phải mua thêm điện từ Trung Quốc. Thế mà lúc ở thủy điện Cốc Lầu, tôi lại nghe cánh công nhân bảo: “Làm thủy điện để bán điện cho Trung Quốc”. Nếu đúng thế thì kể cũng lạ! Chỗ bán cứ bán, chỗ mua cứ mua. Chẳng biết đường nào mà lần.
Chuyện làm thủy điện ở Lào Cai từng đã phát sinh không ít lùm xùm. Một thời rộ lên chuyện làm thủy điện Bản Hồ, Tả Thàng khi chưa được cấp phép. Chuyện nguy cơ hồ chứa nước của thủy điện trên suối Mường Hoa sẽ làm ngập bãi đá cổ Tả Van. Chuyện người dân khu vực Cốc Lầu chăng khẩu hiệu đòi đền bù khi làm thủy điện… Báo chí từng vào cuộc, lãnh đạo tỉnh, huyện, ban ngành và các chủ đầu tư từng nỗ lực giải quyết… nhưng cuối cùng thì thủy điện vẫn cứ mọc lên như nấm.
Người dân vùng xây dựng thủy điện chỉ mong có điện để dùng, nhưng đã có chuyện năm 2011, 40 hộ dân thôn Giàng Trù, xã Nậm Khánh, huyện Bắc Hà tự nguyện nhường đất kèm với lời hứa của thủy điện Nậm Phàng sẽ kéo điện cho từng hộ. Tuy nhiên, sau 6 năm nhà máy hoạt động, thu về nhiều tỉ đồng, năm 2017 người dân ở đây vẫn sống trong bóng tối. Vì vậy, nhiều nơi người dân… dị ứng với thủy điện.
Cái mà người dân đang cố gắng hi vọng là nay mai, khi các hồ thủy điện tích nước, con sông Chảy không còn chảy nữa nhưng chí ít cũng thành hồ để họ có thể nuôi cá lồng thay nguồn cá tự nhiên, tổ chức đưa đón khách du lịch lòng hồ thay du lịch dọc sông truyền thống… Thế nhưng khách du lịch đến đây đâu phải để xem… thủy điện.
Hình như cái viễn cảnh du lịch ảm đạm ở hồ Thác Bà trên sông Chảy của tỉnh Yên Bái đang là đích đến của các hồ thủy điện vùng thượng du con sông này. Đến lúc đó, chắc không chỉ có mình tôi muốn hát: “Chảy đi sông ơi…!”
“Chảy đi sông ơi!” Kì 1: Ngược nguồn sông Chảy |
Bài và ảnh Văn Minh
TẠP CHÍ NGÀY MỚI ONLINE
Hội Người cao tuổi Việt Nam
Tổng biên tập: Lê Quang
Giấy phép hoạt động báo chí số 47/GP-BTTTT do Bộ Thông tin và Truyền thông cấp ngày 5/2/2020.
Liên hệ: Tòa soạn
Đường dẫn bài viết: https://ngaymoionline.com.vn/chay-di-song-oi-17580-17580.html